Hoofdpijn (cefalgie)

Hoofdpijn kan af en toe voorkomen, in aanvallen of chronisch. In de meeste gevallen is hoofdpijn voorbijgaand en ongevaarlijk. Hoofdpijn kan echter ook potentieel gevaarlijk zijn (bv. hersenvliesontsteking, subarachnoïdale bloeding) en een symptoom zijn van ernstige ziekten.

Meer dan 90% van de mensen met chronische of acute terugkerende hoofdpijn lijdt aan een primaire hoofdpijnaandoening. Vaak geeft noch het lichamelijk onderzoek noch beeldvorming aanwijzingen voor een organische trigger van hoofdpijn. Secundaire hoofdpijn wordt bijvoorbeeld veroorzaakt door infecties of traumatisch hersenletsel.

Volgens de International Headache Society (IHS) kan hoofdpijn worden onderverdeeld in de volgende soorten hoofdpijn, afhankelijk van de oorzaak:

• Primaire hoofdpijn: De pijn is het belangrijkste symptoom, er is geen organisch verband of structureel probleem (bijv. onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen).

• Secundaire hoofdpijn: Dit wordt ook wel symptomatische hoofdpijn genoemd. Ze wordt veroorzaakt door een ziekte of een uitlokkende omstandigheid (bv. beroerte) die prioritair behandeld moet worden.

• Centrale en primaire aangezichtspijn of andere soorten hoofdpijn: Hier wordt de hoofdpijn veroorzaakt door zenuwpijn (neuralgie) en wordt gevoeld in de gebieden die door de zenuwen worden gevoed.

Waarom sommige mensen last hebben van primaire hoofdpijn is nog niet helemaal duidelijk. Het is mogelijk dat een genetische component hier een belangrijke rol speelt. Bekende triggers voor hoofdpijnaanvallen zijn bijvoorbeeld: een verandering in het dag-nachtritme, maaltijden overslaan, stress of op grote hoogte zijn.

Primaire hoofdpijnaandoeningen kunnen worden onderverdeeld in

• Migraine

• Spanningshoofdpijn

• Trigeminus autonome hoofdpijn (bijv. clusterhoofdpijn)

• Andere primaire hoofdpijnaandoeningen (bijv. primaire stekende hoofdpijn)

Als niet wordt voldaan aan de diagnostische criteria voor een van de primaire hoofdpijnsoorten of als de hoofdpijn acuut of nieuw is, moet worden aangenomen dat het om symptomatische (secundaire) hoofdpijn gaat. In dit geval is een grondige medische diagnose noodzakelijk. In de regel zullen de bevindingen van het lichamelijk onderzoek of het anamnesegesprek al de weg wijzen.

Spanningshoofdpijn

Spanningshoofdpijn komt episodisch of chronisch voor. De frequentie varieert van af en toe tot dagelijks. De pijn treft meestal het hele hoofd of het voorhoofd. De aard van de pijn wordt door de getroffenen beschreven als dof, drukkend, trekkend, knellend of niet-pulserend. De intensiteit van de pijn varieert van mild tot matig. Bij spanningshoofdpijn treden geen andere begeleidende symptomen op. Spanningshoofdpijn wordt vaak uitgelokt door spierspanning, klimaatverandering, slaapgebrek, emotionele stress en alcohol.

Migraine

Migraine kan worden onderverdeeld in de volgende types:

• Migraine zonder aura

• Migraine met aura

• Chronische migraine

De auraverschijnselen (bijv. visuele symptomen) gaan meestal vooraf aan de hoofdpijn, maar kunnen ook tijdens of na de hoofdpijn optreden. De duur van een migraineaanval is vaak 4 tot 72 uur, met aanvallen die af en toe of meerdere keren per maand voorkomen. Ongeveer 60% van de migraine is gelokaliseerd aan één kant. De pijn is pulserend, borend of hamerend. De intensiteit van de pijn wordt door patiënten meestal omschreven als matig tot ernstig. Begeleidende symptomen zijn onder andere overgevoeligheid voor geluid (fonofobie), gevoeligheid voor licht (fotofobie) en misselijkheid of braken. Migraineaanvallen worden vaak uitgelokt door stress, hormonale schommelingen, bepaalde voedingsmiddelen en het klimaat. Een ander criterium voor migraine is dat aanvallen vaak worden versterkt door lichamelijke activiteit.

Hoofdpijn kan een van de vele symptomen van een ziekte zijn of het enige symptoom van een ziekte.

De intensiteit van de pijn kan ook sterk variëren, van mild tot extreem intens. De pijn kan worden ervaren als dof, drukkend, stekend, pulserend of borend. In sommige gevallen kan de hoofdpijn optreden in combinatie met misselijkheid, misselijkheid, gevoeligheid voor geluid en licht of visuele stoornissen.

Als hoofdpijn voor het eerst optreedt of in combinatie met symptomen die atypisch zijn voor een primaire hoofdpijn, moet een symptomatische hoofdpijn worden verondersteld.

Waarschuwingssymptomen voor de aanwezigheid van een symptomatische (secundaire) hoofdpijn zijn

• Ernstige hoofdpijn die voor het eerst of voor het eerst optreedt

• Progressie van de hoofdpijn

• zogenaamde focale neurologische tekenen (bijv. beroerte)

• Tekenen van intracraniële druk (bijv. ernstige misselijkheid)

• Nekstijfheid (zogenaamde meningismus)

• koorts

• verminderd bewustzijn

• Cerebrale aanvallen

• Oogpijn (bijv. in het geval van glaucoom)

In de meeste gevallen zijn een anamnese en een grondig lichamelijk onderzoek voldoende om de hoofdpijn op te helderen. In het geval van abnormale symptomen (rode vlaggen) of aanhoudende symptomen kunnen echter verdere maatregelen (bijvoorbeeld beeldvormende procedures) nodig zijn. In de meeste gevallen zijn er geen verdere diagnostische tests nodig voor hoofdpijn.

Belangrijke vragen bij de medische opheldering van hoofdpijn zijn

• Hoe voelt de pijn precies aan?

• Waar en sinds wanneer doet het pijn?

• Heb je deze symptomen eerder ervaren?

• Heb je andere symptomen?

• Gebruikt u momenteel medicijnen?

De medische voorgeschiedenis moet de volgende punten bevatten:

• Tijdsduur (duur, frequentie per maand, verloop)

• Soort pijn (lokalisatie, aard, intensiteit)

• Begeleidende symptomen (bijv. koorts, misselijkheid)

• Triggers of versterkers (bijv. lichamelijke inspanning)

• Algemene medische voorgeschiedenis (bijv. nicotine- of alcoholmisbruik)

Aanvullende onderzoeken in de zoektocht naar oorzaken van hoofdpijn omvatten laboratoriumdiagnostiek (bijv. ontstekingsparameters), beeldvormingsprocedures (bijv. magnetische resonantiebeeldvorming, computertomografie) en andere diagnostische maatregelen (bijv. elektro-encefalografie of cerebrospinale vloeistofpunctie).

De behandeling van hoofdpijn hangt af van het type hoofdpijn. Als mensen last hebben van de hoofdpijn, kunnen pijnstillers zoals acetylsalicylzuur (ASA), ibuprofen of paracetamol op korte termijn worden ingenomen. Pijnstillers mogen alleen gedurende een korte periode worden ingenomen (maximaal 10 dagen per maand en drie dagen achter elkaar). Ontspanningsoefeningen, zoals progressieve spierontspanning volgens Jacobsen, kunnen helpen bij stressgerelateerde hoofdpijn. Duurtraining en stressbeheersingsmaatregelen zijn ook nuttig.

Migraine:

Een combinatie van medicinale en niet-medicinale maatregelen kan nuttig zijn bij de behandeling van migraine. Als zich een pijnaanval voordoet, kan rust in een verduisterde kamer bijvoorbeeld een pijnstillend effect hebben, omdat licht en lawaai de situatie tijdens een aanval vaak verergeren. Beweging kan ook leiden tot misselijkheid en overgeven. Voor milde migraineaanvallen kunnen bijvoorbeeld een middel tegen misselijkheid (anti-emeticum) en een pijnstiller worden genomen. Mogelijke pijnstillers zijn paracetamol en ontstekingsremmende pijnstillers (NSAID's) zoals acetylsalicylzuur, ibuprofen of diclofenac. Triptanen (bijvoorbeeld sumatriptan) worden vaak gebruikt voor ernstige migraineaanvallen. Ze werken bij het begin van de hoofdpijn en verlichten ook de typische begeleidende symptomen zoals misselijkheid en braken.

Mensen die last hebben van spanningshoofdpijn kunnen een pijndagboek gebruiken om de mogelijke triggers van de hoofdpijnaanvallen te identificeren. Te vaak pijnstillers gebruiken kan ook hoofdpijn uitlokken. In het dagboek moet bijvoorbeeld worden bijgehouden wanneer de hoofdpijn begon en hoe lang hij duurde. Het is ook belangrijk om te noteren wat je hebt gegeten en gedronken en welke medicijnen je hebt genomen. In het geval van vrouwen mag de betreffende fase van de menstruatiecyclus niet worden vergeten. Dit dagboek moet gedurende een tot twee maanden regelmatig worden bijgehouden en daarna met de arts worden besproken.

Sommige mensen hebben baat bij ontspanningsoefeningen, duursporten of yoga tegen hoofdpijn. Preventieve therapie met bètablokkers kan helpen bij migraine.

Huismiddeltjes:

Als je last hebt van acute hoofdpijn, kan het helpen om voldoende vocht te drinken. Water of thee zijn hiervoor het beste, maar koffie (cafeïne) kan in sommige gevallen ook verlichting geven. Koele kompressen of warme, vochtige kompressen op de nek en het voorhoofd kunnen vaak verlichting geven. Verkwikkende pepermuntolie of tea tree olie aanbrengen op de slapen kan in bepaalde omstandigheden ook helpen.

Zoals hierboven beschreven, is het aan te raden om een hoofdpijndagboek bij te houden als je last hebt van regelmatig terugkerende hoofdpijn. Dit helpt de arts ook om een diagnose te stellen en mogelijke oorzaken te herkennen.

Begeleidende symptomen, zoals misselijkheid of visuele stoornissen, zijn ook belangrijk voor een betrouwbare diagnose van het type hoofdpijn. In sommige gevallen kunnen de oorzaken al precies worden vastgesteld, bijvoorbeeld het gebruik van bepaalde voedingsmiddelen zoals koffie of alcohol, een langdurig verblijf in de kou of grote emotionele stress.

Als er regelmatig pijnmedicatie wordt gebruikt, moet dit ook in het dagboek worden genoteerd.