Urineweginfecties

Urineweginfecties zijn infectieuze ontstekingen in het gebied van de urinewegen. Ze worden voornamelijk veroorzaakt door bacteriën, vooral darmbacteriën. De delen van de urinewegen die aangetast kunnen worden zijn de urineleider (verbinding tussen de nier en de blaas), de blaas en de urinebuis (verbinding tussen de blaas en de geslachtsorganen). Niet-infectieuze oorzaken van ontsteking van de urinewegen zijn ook mogelijk.

Vrouwen hebben veel vaker last van urineweginfecties dan mannen. Dit komt doordat de urinebuis bij vrouwen korter is, waardoor bacteriën veel gemakkelijker de blaas kunnen binnendringen. Ongeveer één op de 10 vrouwen heeft minstens één keer per jaar last van een blaasontsteking. Bij mannen komen urineweginfecties veel minder vaak voor, maar de frequentie neemt toe met de leeftijd en wordt vaak geassocieerd met prostaatvergroting.

Indeling

In principe kunnen urineweginfecties worden onderscheiden op basis van hun locatie:

• Lagere urineweginfectie:
  De infectie bevindt zich in het gebied van de urinebuis of de urineblaas. In vaktermen wordt de urineblaasinfectie cystitis genoemd en de urethritis urethritis. Urethritis alleen wordt meestal als een aparte aandoening behandeld.
• Bovenste urineweginfectie:
  Soms is er sprake van een ascenderende infectie, zodat ook de urineleider en het nierbekken zijn aangetast. Infectieuze ureteritis wordt technisch gezien ureteritis genoemd en nierbekkenontsteking wordt pyelonefritis genoemd.

Zeldzamere vormen van urinewegontsteking zijn:

• Bestralingscystitis:
  Deze urineblaasontsteking wordt veroorzaakt door bestraling (bijvoorbeeld bestraling bij kanker).
• Interstitiële blaasontsteking:
  Dit is een chronische blaasontsteking die niet wordt veroorzaakt door een infectie met ziekteverwekkers. De oorzaak is nog grotendeels onbekend.

Acute urineweginfecties worden meestal veroorzaakt door darmbacteriën die via de opening van de urinebuis in de urinewegen terechtkomen. Ongeveer 80 procent van alle urineweginfecties wordt veroorzaakt door de bacterie Escherichia coli (kortweg E. coli). Andere mogelijke ziekteverwekkers zijn Proteus mirabilis, Staphylococcus saprophyticus,Klebsiella pneumoniae, Staphylococcus aureus en enterokokken. Andere ziekteverwekkers zijn zeldzaam.

Voor vrouwen zijn eerdere urineweginfecties en geslachtsgemeenschap de grootste risicofactoren. Frequente geslachtsgemeenschap irriteert de urinebuis en zorgt ervoor dat bacteriën gemakkelijker de urinewegen kunnen binnendringen. Een urineweginfectie bij seksueel zeer actieve vrouwen wordt in de volksmond ook wel "honeymoon cystitis" ("blaasontsteking op huwelijksreis") genoemd. Het risico op infecties neemt ook toe tijdens de zwangerschap, omdat veranderde hormoonspiegels de ontwikkeling van infecties bevorderen. Ook een tekort aan oestrogenen, dat vooral na de menopauze optreedt, bevordert pathologische kiemgroei en vermindert de weerstand van de kiem.

Bij mannen is prostaathyperplasie (vergroting van de prostaat) de grootste risicofactor voor urineweginfecties.

Voor vrouwen en mannen kunnen de volgende factoren een risico vormen:

• Urineobstructie als gevolg van urinestenen, urethrale stricturen of tumoren.
• Ouderdom
• Stofwisselingsziekten, zoals diabetes mellitus of hyperurikemie of jicht
• Medische ingrepen in de urinewegen, bijvoorbeeld het inbrengen van een urinekatheter of blaaseendoscopieën
• Immunodeficiëntie bij pasgeborenen en zuigelingen als gevolg van chronische ziekten of medicatie (bijv. glucocorticoïden)
• Bijzonder frequente geslachtsgemeenschap of speciale seksuele praktijken (zoals anale geslachtsgemeenschap zonder condoom)
• Onderkoeling

Urineweginfecties ontstaan vaak als gevolg van verkeerde hygiënische maatregelen. Vooral meisjes en vrouwen moeten zich altijd van de vagina naar de anus afdrogen. Als je je in de tegenovergestelde richting afdroogt, kunnen darmbacteriën gemakkelijk naar de plasbuis worden gebracht.

Slechts zelden komen de ziekteverwekkers voornamelijk via het bloed in de urinewegen terecht als onderdeel van een systemische infectie (hematogene urineweginfectie).

Een urineweginfectie van de blaas (blaasontsteking) veroorzaakt meestal de volgende symptomen:

• Dysurie: moeite met plassen.
• Algurie: pijn bij het plassen
• Pollakiurie: vaak plassen in kleine hoeveelheden
• Nocturie: aandrang om's nachts te plassen
• Blaas tenesmus: Krampen van de urineblaas
• Hematurie: zichtbaar (macrohaematurie) of onzichtbaar (microhaematurie) bloed in de urine
• Pyurie: zichtbare pus in de urine
• Pijn in de onderbuik

Als de kiemen zich vanuit de urineblaas via de urineleiders naar de nieren verspreiden, kan dit leiden tot pyelonefritis (ontsteking van het nierbekken ). Dit uit zich als hoge koorts, een sterk ziek gevoel en hevige pijn in het niergebied.

De beschrijving van het klinische beeld in een anamnese wijst meestal al op een infectie van de urinewegen. Om de diagnose te bevestigen, wordt een urinetest uitgevoerd waarbij de urine wordt onderzocht op bacteriën, nitriet (alleen aantoonbaar in de urine bij een bacteriële infectie van de urinewegen), witte en rode bloedcellen.

Om ervoor te zorgen dat het resultaat niet wordt vervalst door bacteriën van buiten de urinebuis, moet het urinemonster midden in de urinebuis zitten. Dit betekent dat wanneer urine wordt bemonsterd, de eerste urinestraal wordt weggegooid voordat de resterende urine wordt opgevangen in een steriele container.

Naast het urineonderzoek met teststrips kan de bacterie die de infectie veroorzaakt nauwkeuriger worden bepaald door middel van een urinekweek.

Afhankelijk van de getroffen persoon en zijn eerdere ziekten, kan verdere opheldering met behulp van een echografisch onderzoek of endoscopie van de urineblaas (cystoscopie) nuttig zijn. Vooral complicerende factoren zoals anatomische of functionele beperkingen moeten worden uitgesloten.

De behandeling van een acute urineweginfectie hangt grotendeels af van de getroffen persoon en de lokalisatie (blaasontsteking of pyelonefritis) van de infectie. Belangrijke persoonlijke factoren zijn geslacht, zwangerschap, pre- of postmenopauzale toestand en eerdere ziekten.

Ongecompliceerde blaasontsteking bij jonge vrouwen geneest spontaan binnen een week in ongeveer 30% tot 50% van de gevallen, zodat behandeling met een antibioticum niet altijd nodig is. Krampstillende of pijnstillende medicijnen zoals paracetamol of ibuprofen kunnen helpen om de symptomen te verlichten. Voldoende water drinken en warm blijven kan ook helpen om de symptomen te verlichten.

In de regel zijn antibiotica echter de belangrijkste behandeling, vooral bij gecompliceerde en terugkerende urineweginfecties. De werkzame stoffen die hiervoor worden gebruikt zijn onder andere

• Pivmecillinam
• Trimethoprim-sulfamethoxazol
• Fosfomycine
• Nitrofurantoïne

De antibiotica werken snel bij acute blaasinfecties en versnellen de genezing van de infectie.

Antibiotica worden ook gegeven bij infecties van de bovenste urinewegen (bijv. ontsteking van het nierbekken). De therapie wordt vaak gestart met breedspectrumantibiotica. Intraveneuze antibiotica kunnen ook geïndiceerd zijn. In ernstige of langdurige gevallen moet de ziekteverwekker worden opgespoord met behulp van bacteriekweken en moet de therapie worden voortgezet met een geschikt preparaat, afhankelijk van de antibioticaresistentie.

Een permanente, preventieve inname van een specifiek antibioticum kan nuttig zijn, in overleg met een arts of uroloog, vooral bij vrouwen met terugkerende urineweginfecties. Andere medicijnen en voedingssupplementen kunnen ook worden gebruikt om de frequentie van urineweginfecties te verminderen. Beschreven actieve stoffen zijn onder andere L-methionine, lactobacillen, mannose, hydrochinon en veenbessensap. De wetenschappelijke gegevens over de stoffen zijn niet duidelijk en het effect is niet altijd met zekerheid bewezen.

Met de juiste behandeling geneest een urineweginfectie meestal na een paar dagen. Vooral vrouwen lopen een groter risico op terugkerende urineweginfecties. Deze kunnen meestal echter ook goed behandeld worden.

Als er naast de onderste urineweginfectie sprake is van aandoeningen zoals een obstructie van de urineafvoer (bijvoorbeeld door een vergrote prostaat) of misvormingen van de urineleiders, vormen deze een extra risico dat de infectie opstijgt naar de bovenste urinewegen en zo een nierbekkenontsteking veroorzaakt. Het is daarom raadzaam om deze risicofactoren te behandelen.

Als een urineweginfectie niet op de juiste manier wordt behandeld, kan ze zich verder verspreiden en in de bloedbaan terechtkomen (urosepsis). Dit kan leiden tot een levensbedreigende ziekte.

Om een urineweginfectie te voorkomen, kunnen de volgende maatregelen helpen:

• Zorg voorvoldoende vochtinname:
  Het is aan te raden om dagelijks minstens 1,5 tot 2 liter vocht te drinken, zoals water of ongezoete thee, om de afvoerende urinewegen goed door te spoelen. Daarnaast kun je speciale blaas- en nierthee drinken met plantenextracten zoals berk, brandnetel, jeneverbes of heermoes om de nieren te stimuleren meer urine te produceren.
• Laat de voeten of buik niet afkoelen:
  Natte kleren en badkleding moeten indien mogelijk onmiddellijk worden uitgetrokken.
• Intieme hygiëne:
  Hier is het raadzaam om af te zien van overmatig gebruik van douches en intieme lotions.
• Thee van berendruifbladeren:
  Het actieve ingrediënt hydrochinon heeft een desinfecterende werking op de urine en kan zo het risico op urineweginfecties verminderen.
• Veenbessen:
  De bessen bevatten veel tannines (looizuur), waarvan de werking het bacteriën moeilijk maakt om zich te hechten aan de binnenwand van de urineblaas of urinewegen. Cranberrypreparaten zijn verkrijgbaar als capsules, thee of sap.