Jicht

Jicht is een stofwisselingsziekte waarbij als gevolg van een verhoogde concentratie van urinezuur in het bloed (hyperurikemie) urinezuurkristallen in bepaalde gewrichten (vooral het middenvoetsbeentje) kunnen worden afgezet. De immuunreactie van het lichaam op deze kristalafzettingen leidt tot een zogenaamde jichtaanval, die zich manifesteert met plotselinge hevige pijn en zwelling in het aangetaste gewricht.

Mannen hebben veel vaker last van jicht dan vrouwen. Geschat wordt dat ongeveer 20% van de mannelijke bevolking in de geïndustrialiseerde landen een hoog urinezuurgehalte heeft. Hoe hoger de urinezuurconcentratie in het bloed, hoe groter het risico op een jichtaanval. Bij vrouwen komt jicht meestal pas voor na de menopauze.

In de meeste gevallen wordt de stofwisselingsziekte merkbaar tussen de leeftijd van 40 en 60 jaar. Patiënten lijden vaak ook aan zwaarlijvigheid, diabetes mellitus (suikerziekte), hyperlipidemie (verhoogd vetgehalte in het bloed) en hypertensie (hoge bloeddruk). De combinatie van deze ziekten wordt het metabool syndroom genoemd.

Jicht is het gevolg van een verhoogd urinezuurgehalte in het bloed (hyperurikemie). Urinezuur is een afbraakproduct van het metabolisme van purinebasen en wordt geproduceerd bij de afbraak van nucleïnezuren (bestanddelen van DNA) of tijdens de spijsvertering van voedsel en vervolgens via de nieren uitgescheiden. Als de concentratie in het bloed boven een bepaald niveau komt, vormen zich urinezuurkristallen, die zich in de gewrichten kunnen afzetten. De cellen van het immuunsysteem proberen deze urinezuurkristallen te elimineren, waardoor ontstekingen in het gewricht ontstaan, die de kenmerkende symptomen van jicht veroorzaken.

Er wordt een onderscheid gemaakt tussen twee oorzaken van een verhoogd urinezuurgehalte:

• De primaire vorm is de meest voorkomende oorzaak van hyperurikemie. Dit is een aangeboren stofwisselingsziekte waarbij de nieren door een uitscheidingsstoornis niet voldoende urinezuur uitscheiden. In zeer zeldzame gevallen kan de oorzaak ook een overproductie van urinezuur zijn.
• In de secundaire vorm wordt de verhoogde urinezuurspiegel veroorzaakt door andere ziekten of door bepaalde geneesmiddelen. Voorbeelden hiervan kunnen zijn bloedarmoede, tumorziekten of kankertherapie (bestraling, cytostatica).

De reden waarom de nieren onvoldoende urinezuur kunnen uitscheiden, is vaak te wijten aan diabetes mellitus (verhoogde bloedsuikerspiegel), andere nierziekten, diuretische medicatie of overmatig alcoholgebruik.

Als het urinezuurgehalte in het bloed slechts licht verhoogd is (hyperurikemie), leven de getroffenen meestal jarenlang zonder symptomen voordat de eerste jichtaanval zich voordoet.

Kenmerkende symptomen van een jichtaanval zijn:

• hevige pijn in het aangetaste gewricht, die tot drie dagen aanhoudt
• Het gewricht is gezwollen, rood en oververhit.
• Bewegingen van het gewricht veroorzaken pijn
• Koorts kan optreden tijdens een acute aanval van jicht.

In ongeveer 60 procent van de gevallen treft de jichtaanval het gewricht aan de basis van de grote teen. In ongeveer 10 tot 15 procent van de gevallen zijn ook het kniegewricht, het enkelgewricht of de tarsus aangetast. In zeldzame gevallen kunnen de symptomen ook optreden in de gewrichten van de vingers, handen of ellebogen.

Na een aantal acute jichtaanvallen kan zich chronische jicht ontwikkelen, waardoor onomkeerbare veranderingen en schade aan het aangetaste gewricht ontstaan. Als gevolg daarvan ontstaan gewrichtsvervormingen en frequente aanvallen van pijn.

Het verhoogde urinezuurgehalte kan ook leiden tot het ontstaan van nierstenen of een volledige uitval van de nierfunctie.

Er wordt een onderscheid gemaakt tussen vier fasen van jicht:

• symptoomloze hyperurikemie (verhoogd urinezuurgehalte in het bloed zonder symptomen)
• Acute jichtaanval
• interkritische fase (de symptoomvrije periode tussen twee acute jichtaanvallen)
• Chronische jicht

Tussen twee jichtaanvallen kunnen soms verscheidene symptoomvrije jaren liggen (interkritische fase). Tegenwoordig komt het stadium van chronische jicht alleen nog voor bij patiënten bij wie jicht niet of slecht is behandeld.

Als de symptomen die kenmerkend zijn voor jicht optreden, kan met een bloedonderzoek worden bepaald of de urinezuurspiegel binnen het normale bereik ligt of verhoogd is. Een normale urinezuurspiegel sluit jicht echter niet met zekerheid uit, omdat de bloedspiegel schommelt afhankelijk van de voedselinname en de urinezuurconcentratie dus ondanks de jichtaanval bij de bloedafname al weer in het normale bereik kan liggen. Tijdens een acute jichtaanval kunnen vaak verhoogde ontstekingswaarden (b.v. CRP of bloedbezinkingssnelheid) worden vastgesteld. Indien urinezuurkristallen in het gewrichtsvocht kunnen worden aangetoond, wordt dit beschouwd als een definitieve diagnose van jicht.

Als de ziekte chronisch is, kunnen de door de ziekte veroorzaakte gewrichtsveranderingen op een röntgenfoto worden vastgesteld. In sommige gevallen worden ook de nieren gecontroleerd, omdat de nierfunctie ernstig kan worden aangetast door langdurige, onbehandelde jicht.

Bij de therapie wordt een onderscheid gemaakt tussen de behandeling van de acute jichtaanval en de verlaging van het verhoogde urinezuurgehalte:

Acute jichtaanval

Het doel van de behandeling van een acute jichtaanval is de pijn zo veel mogelijk te verminderen. Hiervoor worden ontstekingsremmende pijnstillers uit de klasse van de NSAID's (niet-steroïde anti-inflammatoire geneesmiddelen, zoals diclofenac, indometacine) gebruikt. Bovendien verlichten verkoelende gewrichtskompressen en immobilisatie van het gewricht de symptomen. In geval van een ernstige jichtaanval kunnen ook cortisonpreparaten worden gebruikt, aangezien deze een veel sterker ontstekingsremmend effect hebben dan de NSAID-pijnstillers. Indien de voorgaande therapie geen effect heeft, kan ook colchicine worden toegediend, waardoor de symptomen binnen korte tijd verbeteren - vanwege de sterkere bijwerkingen is colchicine echter slechts een middel van tweede keus.

Hyperurikemie (verhoogd urinezuurgehalte)

Om nieuwe acute jichtaanvallen te voorkomen, is het vooral belangrijk om het urinezuurgehalte binnen het normale bereik te houden. Dit kan worden bereikt door voedingsmiddelen met een hoog purinegehalte (gemetaboliseerd tot urinezuur), zoals orgaanvlees, vis en peulvruchten, te vermijden. Alcoholconsumptie moet ook sterk worden verminderd, omdat dit ook het urinezuurgehalte verhoogt. Een verhoogde urinezuurconcentratie kan worden genormaliseerd door een gezond lichaamsgewicht. Bovendien moet dagelijks voldoende worden gedronken (vooral water of ongezoete kruidenthee).

Naast veranderingen in de levensstijl zijn er verschillende geneesmiddelen beschikbaar om de uitscheiding van urinezuur te verhogen (uicosurica) of de vorming van urinezuur te verminderen (uicostatica).

De individuele neiging tot een verhoogd urinezuurgehalte kan niet worden behandeld, maar het kan binnen het normale bereik worden gehouden door een bewust dieet (vermijden van voedingsmiddelen die het urinezuur verhogen) en door middel van medicamenteuze therapie. Dit verkleint de kans op een jichtaanval aanzienlijk. Langetermijnschade zoals gewrichtsvervorming of nierschade kan op deze manier ook effectief worden vermeden.

Om een jichtaanval te voorkomen, is het bijzonder belangrijk om het urinezuurgehalte binnen het normale bereik te houden. Dit kan meestal gemakkelijk worden bereikt door bepaalde purinehoudende voedingsmiddelen (die het urinezuurgehalte verhogen) volledig uit de voeding te weren of in ieder geval de consumptie ervan sterk te beperken.

Voorbeelden van voedingsmiddelen met een hoog purinegehalte zijn:

• orgaanvlees (lever, nier, zwezerik)
• Vis (vooral forel, haring)
• Peulvruchten
• Vlees

Aangezien overgewicht het risico op een jichtaanval verhoogt, heeft het verminderen van het lichaamsgewicht ook een positief effect op het risico op jicht. Bovendien mogen voedingsmiddelen met een hoog vetgehalte en alcohol slechts in kleine hoeveelheden worden geconsumeerd.