Wat gebeurt er als je gaat zonnebaden?
De zon zendt UV-stralen uit die het menselijk organisme raken als je gaat zonnebaden. Terwijl de UVC-stralen met korte golflengte worden afgeschermd door de ozonlaag, bereikt tot 10% van de UVB-stralen met langere golflengte ongefilterd het aardoppervlak en de UVA-stralen bijna volledig. Afhankelijk van de golflengte dringt UV-straling ook tot verschillende diepten in de huid door.
UVA-stralen dringen door tot in de lederhuid. Daar veroorzaken ze binnen enkele minuten een pigmentatie van de huid door de aanwezige melanine donkerder te maken. De mobilisatie van het kleurpigment in de buitenste huidlagen is een onmiddellijk beschermingsmechanisme van het lichaam tegen UV-straling. Door het snelle bruiningseffect is de UVA-waarde in zonnebanken hoger.
De meer energetische UVB-stralen dringen minder diep door in de huid en zorgen ervoor dat de melanocyten, die zich in de opperhuid (buitenste laag van de huid) bevinden, melanine produceren. Het lichaamseigen kleurpigment wordt verdeeld in de bovenste huidcellen en wordt na een paar dagen zichtbaar in de bruining van de huid. Op deze manier probeert het organisme zijn eigen natuurlijke bescherming op te bouwen. Hoe meer melanine er in de huidcellen wordt afgezet, hoe donkerder de bruine huid wordt.
UVB-stralen hebben ook een essentiële functie voor het lichaam: ze ondersteunen het metabolisme bij de vorming van de lichaamseigen vitamine D, die goed is voor ongeveer 80% van de behoefte.
Melanine beschermt de huid tegen UV-straling, maar slechts in beperkte mate.
De vorming van melanine in de melanocyten wordt gestimuleerd zodra UV-stralen de huid raken. Melanine zet lichtenergie om in warmte-energie en beschermt zo het genetisch materiaal van de cellen tegen beschadiging of vernietiging door UV-straling. Het beschermende effect is echter beperkt in de tijd en varieert afhankelijk van het huidtype. In de regel duurt de bescherming slechts enkele minuten tot enkele uren. De hoeveelheid geproduceerde melanine en dus de duur van de zelfbescherming hangt af van verschillende factoren. Naast de sterkte van het UV-licht, zoals in de zomer, is de bruiningsintensiteit vooral genetisch bepaald. Hoe donkerder de huid- en haarkleur, hoe meer melanine het lichaam aanmaakt. Leeftijd, hormonale veranderingen en medicatie kunnen de melanineproductie ook beïnvloeden.
Risico's en schade van overmatige blootstelling aan de zon
UV-stralen van de zon zijn geclassificeerd als kankerverwekkend en veroorzaken schade op korte en lange termijn aan de huid en ogen.
Acute effecten:
De huid is bestand tegen kortstondige blootstelling aan de zon zonder aanvankelijk zichtbare schade te ontwikkelen. De UV-dosislimiet tot waar geen acute gevolgen optreden na natuurlijke of kunstmatige UV-straling wordt de "erytheemgrens" genoemd.
Reeds 5 tot 10 minuten na intensieve blootstelling aan de zon wordt de erytheemgrens overschreden bij mensen met een licht huidtype, wat resulteert in UV-schade in de vorm van zonnebrand. De rode verkleuring van de huid, die op verbranding lijkt, wordt veroorzaakt door de UVB-stralen en is een ontstekingsreactie van de huid.
Afhankelijk van de mate van verbranding kan de huid pijn doen, jeuken, blaren krijgen, vervellen of zelfs een litteken vormen. Intense blootstelling aan de zon kan ook de bloedsomloop doen instorten of koorts veroorzaken.
Afgezien van deze schade door verbranding, is zelfs een kleine hoeveelheid UVB-straling voldoende om het DNA, d.w.z. het genetisch materiaal van de huidcellen, te veranderen. Hoewel dit kan worden gecompenseerd door het lichaamseigen herstelsysteem van de cellen, kunnen frequente en intensieve blootstelling aan UV-straling en terugkerende zonnebrand onherstelbare schade veroorzaken. Er treden permanente veranderingen (mutaties) op, die de ontwikkeling van huidkanker in de loop van het leven kunnen bevorderen.
Zelfs een gebruinde huid biedt geen bescherming tegen genetische schade. Hoewel het langer duurt voordat een gebruinde huid verbrandt in vergelijking met een niet-gebruinde huid, betekent bruinen geenszins dat de huid beschermd is tegen genetische schade veroorzaakt door UV-straling. Het risico op het ontwikkelen van huidkanker blijft daarom zelfs bij een gebruinde huid bestaan.
Overmatige blootstelling aan de zon kan ook de ogen beschadigen en pijnlijke klachten zoals bindvliesontsteking of hoornvliesontsteking veroorzaken.
Late effecten:
Bij langdurige blootstelling aan UV neemt de celdeling van de huid toe, waardoor de bovenste beschermende laag van de huid dikker wordt en een zogenaamd licht eelt vormt. Deze UV-zelfbescherming vertraagt het optreden van een merkbare zonnebrand, maar voorkomt ook geen celbeschadiging op lange termijn. Het algemene aanpassingsvermogen van de huid aan intensieve blootstelling aan de zon hangt af van het huidtype. De huid van mensen met een zeer lichte huid, lichte ogen, roodblond haar en veel sproeten is bijvoorbeeld nauwelijks in staat om bruin te worden of licht eelt te vormen.
