Zwarte huidkanker (kwaadaardig melanoom)

Kwaadaardig melanoom is een kwaadaardige tumor van de huid die zich snel verspreidt. Een kenmerk van zwarte huidkanker dat bijdraagt tot de slechte prognose is de vroege vorming van metastasen (verspreide kolonisaties) in andere organen van het menselijk lichaam. In Europa treft kwaadaardig melanoom ongeveer 12 op de 100 000 mensen per jaar. Een hogere incidentie is vooral merkbaar in Australië, waar de bevolking meer aan de zon is blootgesteld.

Over het algemeen worden meer vrouwen dan mannen door deze vorm van kanker getroffen. In tegenstelling tot mannen, die kwaadaardig melanoom vooral op oudere leeftijd ontwikkelen, komt deze vorm van kanker ook bij vrouwen vaker op jongere leeftijd voor. Dit wordt ook bevestigd door de lagere gemiddelde leeftijd van begin bij vrouwen (57 jaar) in vergelijking met mannen (63 jaar). De laatste jaren is het percentage jongeren met een kwaadaardig melanoom echter over het algemeen gestegen.

Zwarte huidkanker kan ook ontstaan op plaatsen van het lichaam die niet voortdurend aan de zon worden blootgesteld. Zo komt kwaadaardig melanoom bij mannen vooral op de romp voor, terwijl melanomen bij vrouwen relatief vaak op de ledematen worden aangetroffen. Soms kunnen kwaadaardige melanomen zich echter ook ontwikkelen op plaatsen van het lichaam waar ze moeilijk op te sporen zijn, zoals in het nagelbed, tussen de tenen of zelfs op de slijmvliezen.

Huidbeschadiging door blootstelling aan de zon

In de meeste gevallen ontwikkelt kwaadaardig melanoom zich als gevolg van overmatig zonnebaden. Het is echter niet de totale blootstelling aan de zon in de loop van een mensenleven die hier doorslaggevend is, maar vooral de individuele intensieve zonnebrand, die een belangrijke rol speelt bij de ontwikkeling van kwaadaardig melanoom.

Naast natuurlijk zonlicht kan ook frequent en intensief bezoek aan een solarium het risico op het ontwikkelen van zwarte huidkanker aanzienlijk verhogen.

Moles

Mensen met een lichte huid en rood haar hebben relatief meer kans om melanoom te ontwikkelen. Mensen met veel moedervlekken lopen ook een bijzonder risico om een kwaadaardig melanoom te ontwikkelen. Mensen met meer dan vijftig moedervlekken hebben een verhoogd risico om kanker te krijgen.

Bovendien zijn er genetische predisposities die de ontwikkeling van kwaadaardig melanoom kunnen bevorderen, hetgeen de reden is waarom zwarte huidkanker vaker voorkomt in families met een hoog risico.

In ongeveer 2/3 van alle gevallen ontwikkelt het kwaadaardig melanoom zich op onopvallende delen van de huid. Slechts bij een kleiner deel van de getroffenen ontwikkelt zich een kwaadaardige tumor uit een reeds bestaande of abnormale moedervlek (atypische nevus), een behaarde moedervlek die al sinds de geboorte bestaat of uit kankervoorlopers (lentigo maligna).

Gedegenereerde melanocyten

Hoewel een aantal factoren die de ontwikkeling van kwaadaardig melanoom bevorderen reeds bekend zijn, is nog niet precies bekend hoe deze factoren zwarte huidkanker veroorzaken. Het is echter duidelijk dat zwarte huidkanker zich ontwikkelt uit veranderde pigmentcellen van de huid (melanocyten). Dit leidt tot een degeneratie van de groei van deze melanocyten, die zich dan ongecontroleerd kunnen vermenigvuldigen. Een van de eigenschappen van deze gedegenereerde pigmentcellen is dat zij binnen de huid zeer beweeglijk zijn en zich daardoor in een vroeg stadium naar andere organen van het lichaam kunnen verspreiden (metastasen).

Kwaadaardig melanoom kan in verschillende vormen voorkomen. In principe komen de volgende vormen van melanoom het meest voor:

Oppervlakkig verspreid melanoom (SSM): Deze vorm van kwaadaardig melanoom treft de meeste mensen wereldwijd. Het ontwikkelt zich meestal binnen één tot vier jaar en komt vooral voor op de rug, borst, armen of benen. Het melanoom is meestal plat en kan soms knobbelig zijn. Bovendien is het duidelijk afgebakend van de omringende huid. Het melanoom kan ook opvallen door kleurveranderingen, zoals bruine, roze, grijze en blauwzwarte gebieden, of kleine witte gebieden.

Nodulair melanoom (NM): Dit is een zeer snelgroeiende vorm van zwarte huidkanker. Vergelijkbaar met oppervlakkig verspreid melanoom, komt het meestal voor op de borst, rug of ledematen. Nodulair melanoom ontwikkelt zich meestal in slechts enkele maanden. Het is meestal knobbelig en verheven, kan gemakkelijk bloeden en is meestal zeer donker (blauwachtig, donkerbruin) van kleur. Door zijn agressieve groei heeft het nodulair melanoom een zeer kwaadaardig verloop met een slechte prognose.

Lentigo maligna melanoom (LMM): Deze vorm van kwaadaardig melanoom treft vooral oudere mensen. Het ontwikkelt zich geleidelijk in de loop van vele jaren vanuit een goedaardig voorstadium van kanker (lentigo maligna). Lentigo maligna melanoom komt meestal voor op delen van de huid die vaak aan de zon worden blootgesteld, bijvoorbeeld in het gezicht, de hals, de armen en de handen.

Acraal lentineus melanoom (ALM): Acraal lentineus melanoom komt, zoals de naam al aangeeft, voornamelijk voor op de acra's, d.w.z. de uiteinden van de ledematen. Deze vorm van melanoom komt vooral voor op de handpalm, de voetzool, de vingers en de tenen. Aangezien het ook vaak onder de nagels kan groeien, wordt het actraal lentineus melanoom vaak aangezien voor een kleine verwonding van het nagelbed, een schimmel of een wrat. Een vlekkerige structuur met verschillende kleuren en vage grenzen is typisch voor dit melanoom.

Naast deze vormen van kwaadaardig melanoom zijn er nog andere soorten die niet zo vaak voorkomen. Voor alle kwaadaardige melanomen geldt dat zij gewoonlijk zelfs uit kleine schrammen beginnen te bloeden.

Een vroege diagnose is van cruciaal belang voor de genezingskansen van kwaadaardig melanoom. In tegenstelling tot andere vormen van kanker zijn er gewoonlijk geen ingewikkelde onderzoeksmethoden nodig om de diagnose melanoom te stellen. Een nauwkeurige inspectie van de gehele huid is van groot belang om kwaadaardig melanoom op te sporen, hoewel de huidkanker ook tijdig kan worden opgespoord met regelmatige controles door de patiënten zelf. Er zij op gewezen dat de meeste moedervlekken in de meeste gevallen niet kwaadaardig zijn. Om kwaadaardige melanomen te kunnen opsporen, kan de ABCDE-regel echter nuttig zijn.

• A=Asymmetrie: Gezonde mollen zijn meestal cirkelvormig en symmetrisch.
• B=Begrenzing: Als de melanomen niet scherp begrensd zijn van de omringende huid, kan dit een aanwijzing zijn voor een gedegenereerde moedervlek.
• C=verkleuring (discolouratie): Vooral zwarte melanomen, evenals moedervlekken die verschillende kleuren vertonen, moeten met de arts nader worden onderzocht.
• D=Diameter: Moedervlekken die groter zijn dan een halve centimeter of die zichtbaar groter worden, kunnen ook kwaadaardig zijn.
• E=Elevatie: Kwaadaardige melanomen zijn gewoonlijk verheven en hebben geen plat oppervlak.

Indien bij een moedervlek 4 kenmerken van de ABCDE-regel kunnen worden vastgesteld, is er een dringend vermoeden dat het om een kwaadaardig melanoom gaat. In dat geval moet het melanoom profylactisch worden verwijderd door middel van een kleine operatie en onder de microscoop worden onderzocht.

Bovendien kunnen opvallende melanomen met een dermatoscoop worden onderzocht. Dit is een microscoop die bijzonder geschikt is voor de evaluatie van melanomen. Als er met de dermatoscoop opvallende moedervlekken worden ontdekt, moeten deze ook worden verwijderd en microscopisch worden beoordeeld.

Voor een volledige diagnose moeten ook bloedonderzoeken en echografieën worden verricht bij melanomen die dikker zijn dan 1 mm.

Uitzaaiingen

Indien een kwaadaardig melanoom wordt gediagnosticeerd, is het absoluut noodzakelijk de aanwezigheid van kwaadaardige cellen in andere organen vast te stellen of uit te sluiten. Daartoe kan gebruik worden gemaakt van diverse beeldvormende procedures, zoals CT-, MRI-, röntgen- en echo-onderzoeken en botscintigrafie.

Zowel de aard van de therapie als de genezingskansen hangen af van de voortgang van de kanker. Er worden verschillende stadia van elkaar onderscheiden:

• Stadium 0:De gedegenereerde cellen van het kwaadaardige melanoom bevinden zich uitsluitend in de bovenste laag van de huid en zijn nog niet tot in de diepte uitgegroeid.
• Stadium I: De cellen van het kwaadaardige melanoom zijn reeds in de lederhuid doorgedrongen. De kwaadaardige moedervlek is groter dan 1,5 millimeter, maar de omliggende lymfeklieren zijn vrij van kankercellen.
• Stadium II:de diameter van het melanoom is groter dan 1,5 millimeter, maar kleiner dan 4 millimeter. Ook in dit stadium zijn de kankercellen reeds in de lederhuid doorgedrongen, maar zijn noch de diepere lagen noch de omliggende lymfeklieren aangetast.
• Stadium III: de kankercellen hebben de diepe lagen van de huid en de omliggende lymfeklieren al aangetast. Bovendien kunnen zich in de nabije omgeving zogenaamde satelliettumoren ontwikkelen en aangrenzende weefsels en organen worden aangetast.
• Stadium IV: het kwaadaardig melanoom is reeds uitgezaaid naar andere organen en verre lymfeklieren (verre metastasen).

Chirurgische verwijdering

De basisbehandeling voor bijna elk kwaadaardig melanoom is de operatieve verwijdering van de tumor. Om er zeker van te zijn dat er geen kankercellen achterblijven, wordt ook aangrenzend weefsel met een doorsnede van meer dan een centimeter operatief verwijderd.

Indien de groei van het melanoom tot in de diepere lagen reeds vóór de operatie met een echografie is vastgesteld, moet het omliggende weefsel binnen een straal van drie centimeter worden weggesneden. Als pas na de operatie onder de microscoop een uitbreiding van de tumor naar diepere huidlagen wordt ontdekt, moet het weefsel binnen een straal van drie centimeter in een tweede operatie worden verwijderd.

Indien voor of tijdens de operatie een aantasting van de omliggende lymfeklieren wordt geconstateerd, moeten ook deze worden verwijderd.

Chemotherapie en radiotherapie

Indien het kwaadaardig melanoom reeds is uitgezaaid naar verre organen of lymfeklieren, is de prognose veel slechter. In eerste instantie wordt geprobeerd deze uitzaaiingen operatief te verwijderen. Als dit echter niet lukt, wordt chemotherapie aan de operatie toegevoegd.

Radiotherapie wordt hoofdzakelijk gebruikt voor kwaadaardige moedervlekken die de ogen aantasten, voor lentigo maligna moedervlekken, alsook voor oudere mensen en uitzaaiingen in de hersenen.

Voorts zijn er experimentele studies waarin de behandeling met stralingsenergie samen met hyperthermie (verhitting van het lichaam) wordt onderzocht. Deze behandelingsmethode liet veelbelovende resultaten zien in de eerste studies en zal in de toekomst mogelijk een rol spelen bij de behandeling van huidkanker.

Drugsbehandeling

Een andere mogelijkheid voor de behandeling van kwaadaardig melanoom is het beïnvloeden van het immuunsysteem met geneesmiddelen, bijvoorbeeld met interferon-alfa. Deze stof moet per injectie worden toegediend en versterkt de immuunreactie tegen de tumorcellen. Deze vorm van therapie is bijzonder nuttig voor patiënten in stadium II of III.

Indien postoperatief een behandeling met geneesmiddelen wordt uitgevoerd (adjuvante therapie), kunnen eventuele kleine, onzichtbare uitzaaiingen (micrometastasen) worden bestreden. Deze adjuvante behandeling kan normaal de overlevingstijd verlengen.

In dit opzicht hebben α-2b-interferon en α-2b-interferon het best gepresteerd van de verschillende geneesmiddelen die tot dusver zijn getest. Zo verlengde een hooggedoseerde therapie met α-2b-interferon de overlevingstijd van de behandelde patiënten aanzienlijk en verminderde het recidiefpercentage. Bovendien zou het optreden van micrometastasen door de therapie kunnen worden verminderd.

Kans op genezing

Aangezien kwaadaardig melanoom de laatste jaren steeds vaker in een vroeger stadium wordt gediagnosticeerd als gevolg van verbeteringen in de onderzoeksmethoden, is de prognose aanzienlijk verbeterd. De vooruitzichten op genezing worden echter door verschillende factoren beïnvloed: het type en het stadium van het melanoom zijn van cruciaal belang.

De prognose is bijvoorbeeld vrij goed voor melanomen die niet dieper dan 0,75 mm in de huid groeien en die de lederhuid nog niet bereiken. Een slechte prognose zou uitzaaiing naar andere organen of omliggende lymfeklieren zijn. Gemiddeld is het vijfjarig overlevingspercentage van zwarte huidkanker 84 procent bij mannen en ongeveer 88 procent bij vrouwen.

De rol van vroegtijdige opsporing

Benadrukt moet worden dat kwaadaardig melanoom in een zeer vroeg stadium volledig te genezen is, zodat vroegtijdige opsporing en tijdige behandeling van groot belang zijn voor genezing.

Als bij zwarte huidkanker reeds een diagnose is gesteld en deze kanker is behandeld, is nazorg belangrijk: de getroffenen moeten regelmatig op controle komen volgens de instructies van de behandelend arts, aangezien kwaadaardig melanoom ook na jaren nog kan terugkomen. Dergelijke recidieven en metastasen hebben ook een betere prognose, mits zij tijdig worden ontdekt.

Bescherm uzelf tegen overmatige blootstelling aan de zon

Een van de belangrijkste maatregelen ter voorkoming van kwaadaardig melanoom is een passende bescherming tegen overmatige blootstelling aan de zon. Dit geldt vooral voor mensen met een lichte huid en veel moedervlekken, maar ook mensen met een donkere huid moeten zich beschermen tegen intense blootstelling aan de zon.

Voor de preventie van zwarte huidkanker wordt daarom het gebruik van een zonnebrandmiddel met een hoge beschermingsfactor tegen zowel UVA- als UVB-straling aanbevolen. Aangezien zelfs de beste zonnebrandcrème geen 100% bescherming kan bieden tegen intensieve blootstelling aan de zon, moet u uw huid ook tegen de zon beschermen door geschikte kleding te dragen. Bovendien moet u zich 's middags niet blootstellen aan de intense zonnestralen. Vooral voor kinderen is het belangrijk een zeer hoge zonbeschermingsfactor te kiezen, omdat zij bijzonder kwetsbaar zijn.

Een andere belangrijke preventieve maatregel is een regelmatig bezoek aan een dermatoloog om bestaande moedervlekken te onderzoeken. Als u bij zelfonderzoek van uw huid een nieuwe of veranderde moedervlek opmerkt, moet u die onmiddellijk laten onderzoeken. In dit geval moeten een snelle toename van de omvang en de neiging tot bloeden van de huidverandering als verdacht worden beschouwd.

Een van de belangrijkste maatregelen in de strijd tegen huidkanker is de screening op huidkanker, wat inhoudt dat de huid in een vroeg stadium en regelmatig wordt onderzocht. In Duitsland worden deze gefinancierd door de ziekenfondsen vanaf de leeftijd van 35 jaar, in sommige gevallen ook in Oostenrijk. Tijdens de screening worden eerst de klachten en risicofactoren in een anamnesegesprek bevraagd en vervolgens wordt de huid door de arts in detail onderzocht. Als de arts tijdens het screeningsonderzoek afwijkingen vaststelt, wordt de patiënt doorverwezen naar een dermatoloog voor verdere opheldering.