Trombose (bloedstolsel)

Trombose is een aandoening van de bloedvaten waarbij een bloedklonter (trombus) het bloedvat afsluit. In de meeste gevallen zijn de bekkenaders en de diepe aders van de benen aangetast. Als zich in de spataderen (oppervlakkige aders) een trombus vormt, is dat meestal onschadelijk voor de gezondheid - maar het verhoogt wel het risico op het ontstaan van een spataderontsteking (flebitis).

Bij bloedstolsels in de diepe aderen van de benen is er een groot risico dat de klonter losraakt en dan met de bloedbaan meegevoerd wordt naar de longen, wat een zogenaamde longembolie kan veroorzaken. Dit veroorzaakt een verstopping van een longvat. De longembolie veroorzaakt een plotselinge overbelasting van het hart, wat kan leiden tot een hartstilstand.

Ook bestaat de mogelijkheid dat zich direct in de hartholte bloedstolsels vormen. Vooral bij mensen met atriumfibrilleren is het risico op trombusvorming in het hart sterk verhoogd. Het is zeer zeldzaam dat zulke stolsels zich in slagaders vormen.

Het risico op trombose neemt toe met de leeftijd. Gemiddeld krijgen elk jaar ongeveer twee op de 1000 mensen deze vaatziekte.

Er zijn drie belangrijke factoren die oorzakelijk betrokken zijn bij de ontwikkeling van trombose:

• Veranderingen of beschadiging van de vaatwand: bijvoorbeeld door verwondingen, ontstekingen of afzettingen.
• Veranderingen in de viscositeit (vloei-eigenschappen) van het bloed: dik bloed klontert gemakkelijker dan dun bloed.
• Vertragingvan de bloedstroom:bijvoorbeeld bij langdurig zitten (vliegreizen) of immobilisatie na een operatie.

Er zijn vele redenen waarom deze factoren kunnen veranderen. De volgende zijn de belangrijkste risicofactoren:

• Gebruik van orale anticonceptiemiddelen (de pil)
• Roken
• Overgewicht
• Infecties

Bij ongeveer één op de twee getroffenen zijn er ook genetische risicofactoren, zoals APC-resistentie (Factor V Leiden). Deze erfelijke ziekte leidt tot een verhoogd risico op trombose.

In zeer zeldzame gevallen kan een herhaald optreden van trombose ook worden veroorzaakt door een niet eerder gediagnosticeerde kanker.

Trombose van de diepe aderen van het been (DVT, diep-veneuze trombose) veroorzaakt geen kenmerkende symptomen. In sommige gevallen is er een zwelling van het been. Er kan ook een gevoel van zwaarte in het been zijn en pijn in de kuiten. Het hoger leggen van het been kan de symptomen verbeteren.

Hoewel trombose van de oppervlakkige aders hevige pijn kan veroorzaken, is ze meestal ongevaarlijk. De verstopte aders kunnen worden gevoeld als dikke strengen onder het huidoppervlak.

Trombose van de armvenen is ook zeer pijnlijk. In deze gevallen is er ook zwelling van de arm en zijn er uitgesproken aderverkleuringen aan het huidoppervlak.

Aangezien trombose vaak alleen diffuse pijn veroorzaakt en geen duidelijk herkenbare symptomen, wordt eerst een lichamelijk onderzoek uitgevoerd om de waarschijnlijkheid van trombose te helpen beoordelen. Typische symptomen van trombose zijn pijn en zwelling van het getroffen been, evenals oedeem dat kan worden ingedrukt.

Een definitieve diagnose kan echter alleen worden gesteld met behulp van een duplex-echografie. Dit is een speciale ultrasone techniek die tromboses in de vaten zichtbaar kan maken. Als de echografie via de slokdarm wordt uitgevoerd (transoesofageale echocardiografie), kunnen ook bloedklonters in de hartkamers worden opgespoord.

Indien er na de echografie nog onduidelijkheden zijn, kan een zogenaamde flebografie worden verricht. Dit is een röntgenonderzoek waarbij contrastvloeistof in de aderen wordt gespoten. Tegenwoordig wordt flebografie echter alleen nog in uitzonderlijke gevallen toegepast.

Bovendien kan in geval van trombose een verhoogde concentratie D-dimeer in het bloed door laboratoriumdiagnostiek worden opgespoord. D-dimeren zijn afbraakproducten van fibrine in het bloed - de lichaamseigen "lijm" voor de bloedstolling. Indien geen D-dimeer kan worden aangetoond, kan trombose met zekerheid worden uitgesloten. Als de waarde verhoogd is, is dit echter geen bevestiging van een bloedklonter, aangezien de D-dimeer bij veel ziekten (bijvoorbeeld kanker) verhoogd kan zijn. De bepaling van de D-dimeer dient dus als een diagnose van uitsluiting.

Oplossen van de trombus

Het soort therapie hangt af van de grootte, de leeftijd en de plaats van de bloedklonter. De volgende twee therapeutische doelstellingen staan centraal in de behandeling:

• Herstel van de bloedstroom: dit behandelingsdoel kan alleen worden bereikt binnen 10 dagen na de vorming van de trombus
• Het voorkomen van een toename in de grootte van de bloedprop.

Herstel van de bloedstroom kan worden bereikt met behulp van medicijnen om de bloedstolsels op te lossen (trombolyse). Er bestaat ook de mogelijkheid om grotere trombi operatief te verwijderen (trombectomie) of het verstopte bloedvatdeel te overbruggen door middel van een vaatplastiek (bypass).

De trombus kan na verloop van tijd groter worden door de bloedstolling te remmen. Hiervoor worden werkzame stoffen zoals heparine of vitamine K-antagonisten gebruikt.

Voorkomen van trombusvorming

Om het terugkomen van een trombus effectief te voorkomen, moet de behandeling ten minste zes maanden worden voortgezet. In sommige gevallen is zelfs levenslange behandeling met medicijnen noodzakelijk. Het gebruik van steunkousen wordt aanbevolen bij bloedstolsels in de beenaderen. Indien mogelijk moeten patiënten langdurige bedrust vermijden en zorgen voor voldoende lichaamsbeweging (bv. wandelingen).

Indien ondanks een consequente behandeling met geneesmiddelen herhaaldelijk trombose optreedt en er een hoog risico op levensbedreigende longembolieën bestaat, kan zo nodig een zogenaamd cava-scherm in de vena cava worden ingebracht. Dit is een soort zeef die voorkomt dat trombi met de bloedstroom naar de longen worden vervoerd.

Patiënten die ook aan boezemfibrilleren lijden, moeten worden behandeld met antistollingsmedicatie - ook als er nog geen trombi in het hart zijn aangetroffen. Op die manier kan het risico op een beroerte aanzienlijk worden verminderd.

Elke trombosepatiënt loopt het risico om opnieuw een bloedklonter te ontwikkelen. Ongeveer 30 procent van de getroffenen krijgt binnen 8 jaar opnieuw trombose. Mannen worden ongeveer vier keer zo vaak getroffen als vrouwen.

Patiënten ontwikkelen vaak een post-trombotisch syndroom na een trombose. Dit is een congestie van het oppervlakkige veneuze systeem en een permanente zwakte van de aderen. Het post-trombotisch syndroom kan leiden tot oedeem (vasthouden van water in het weefsel), spataderen, dermatitis (ontsteking van de huid) en de vorming van zweren.

De vorming van een bloedklonter kan levensbedreigende gevolgen hebben als de trombus met de bloedstroom meegevoerd wordt naar de longen (longembolie) of naar de hersenen (beroerte) en daar een bloedvat afsluit. In het ergste geval kunnen embolieën tot de dood leiden. Bovendien brengt een bloedklonter het risico van sepsis (bloedvergiftiging) met zich mee als de trombus wordt gekoloniseerd door bacteriën en de ontsteking zich op die manier kan uitbreiden naar de bloedbaan.

Om deze gevaarlijke complicaties doeltreffend te voorkomen, is de preventie van trombose van bijzonder belang. Indien mogelijk moet een beginnende trombose in een vroeg stadium worden herkend en behandeld.

Om het risico op trombose te verminderen, moeten algemene risicofactoren zoals roken en overgewicht worden vermeden. Het risico op trombose is bijzonder hoog bij vrouwen boven de dertig die de pil slikken en roken.

Preventieve medicatie kan het risico op trombose aanzienlijk verminderen. De werkzame stof heparine remt gedeeltelijk de bloedstolling, zodat de vorming van bloedklonters wordt voorkomen.

Om trombose als gevolg van rust na een operatie te voorkomen, moet voldoende beweging in een vroeg stadium worden hervat. Dit verhoogt de snelheid van de bloedstroom in de aderen, waardoor het risico op trombose afneemt.

Om trombose te voorkomen, moeten de volgende punten in acht worden genomen:

• Een rookvrij leven leiden
• Gezond eten en een gezond gewicht behouden
• Lichaamsbeweging kan het risico op trombose verminderen - duursporten worden in het bijzonder aanbevolen (lange wandelingen en fietsen verminderen het risico ook).
• Aderoefeningen (aderpomp) kunnen bloedstolsels helpen voorkomen.
• Vrouwen met een hoog risico op trombose moeten de pil vermijden en, indien nodig, een ander voorbehoedsmiddel gebruiken na overleg met hun arts.
• Spataderen moeten door een arts worden behandeld.
• Drink veel vocht (bijv. water, thee) om het bloed dun te houden
• Vermijd het dragen van strakke, beperkende kleding die de bloedstroom belemmert.
• Indien steunkousen worden gebruikt, mogen deze niet te strak zitten.