Toxoplasmose

Toxoplasmose behoort tot de groep infectieziekten die worden veroorzaakt door de parasiet Toxoplasma gondii. De infectie komt met grote regelmaat voor in alle leeftijdsgroepen, hoewel de meeste toxoplasmose-infecties onopvallend zijn. Als de ziekte echter voor het eerst tijdens de zwangerschap optreedt, kan dat tot complicaties leiden, aangezien het aantal miskramen toeneemt en misvormingen van het ongeboren kind kunnen optreden. Een toxoplasmose-infectie is ook bedreigend als de getroffen persoon een verzwakt immuunsysteem heeft.

Het aantal mensen dat een toxoplasmose-infectie heeft doorgemaakt, neemt gestaag toe met de leeftijd. Op de leeftijd van 40 jaar is gemiddeld één op de twee mensen in Midden-Europa besmet met Toxoplasma gondii. Als de infectie eenmaal overwonnen is, bestaat er levenslange immuniteit tegen toxoplasmose, als er later geen immuundeficiëntie optreedt.

De drager van toxoplasmose is de eencellige bloedparasiet Toxoplasma gondii. Katten en katachtige roofdieren dienen als hoofdgastheer, mensen nemen de rol van tussengastheer op zich. De parasiet vermenigvuldigt zich in de darm van de kat, waar hij voorstadia (oöcyten) vormt die in grote hoeveelheden in de feces worden uitgescheiden. Als de oöcyten enkele dagen in de lucht blijven, worden ze binnen vier dagen besmettelijk en behouden deze toestand gedurende enkele maanden.

Bij zoogdieren, vogels en mensen worden de oöcyten van toxoplasmose hoofdzakelijk opgenomen met voedsel, en hier voornamelijk door het eten van rauw vlees (tandsteen) of voedsel dat besmet kan zijn met kattenuitwerpselen (groenten, fruit). Ook besmetting met uitstrijkjes speelt een rol bij de overdracht, die ook direct na contact met katten of hun uitwerpselen (kattenbakvulling) kan plaatsvinden.

Als zwangere vrouwen worden getroffen door een toxoplasmose-infectie, wordt het ongeboren kind in ongeveer 50% van de gevallen besmet (congenitale toxoplasmose). In Duitsland wordt een toxoplasmose-onderzoek alleen uitgevoerd als een infectie wordt vermoed. Een bloedtest op toxoplasmose wordt echter meestal in het begin van de zwangerschap uitgevoerd.

De incubatieperiode voor toxoplasmose is ongeveer één tot vier weken. Als de besmette persoon een intact immuunsysteem heeft, verloopt de ziekte in negen van de tien gevallen symptoomloos. In zeldzame gevallen is er sprake van lichte koorts, hoofdpijn en pijn in de ledematen, vermoeidheid en zwelling van de lymfeklieren in de hals.

Als er echter sprake is van immuundeficiëntie (bijvoorbeeld bij AIDS-patiënten), kan toxoplasmose alle organen aantasten, maar het vaakst de hersenen. Als gevolg daarvan vormen zich grote ontstekingshaarden, die symptomen kunnen veroorzaken zoals karakterveranderingen, verlammingsverschijnselen, toevallen, koorts en hoofdpijn.

Bij ongeboren kinderen hangt de omvang van de symptomen af van het tijdstip van besmetting. Als de infectie in het begin van de zwangerschap optreedt, kan dat leiden tot ernstige veranderingen in de organen, vooral in de hersenen. Miskramen zijn ook niet uit te sluiten. Kenmerkende schade bij de pasgeborene is ontsteking van de hersenen (encefalitis), ophoping van water in de schedelholte (hydrocefalus), en oogletsel (chorioretinitis).

Als een infectie in de late zwangerschap optreedt, zijn slechts lichte veranderingen te verwachten. Ongeveer 50% van de kinderen die met toxoplasmose besmet zijn en bij de geboorte geen tekenen van de ziekte vertonen, kunnen late sequelae ontwikkelen. Daartoe behoren mentale achterstand, ontwikkelingsstoornissen, doofheid en oogletsel.

Als toxoplasmose wordt vermoed, wordt een bloedmonster genomen, dat vervolgens wordt onderzocht op lichaamseigen antilichamen tegen toxoplasmose. Dit wordt vooral gedaan als een zwangere vrouw contact heeft gehad met katten, en vooral met kattenuitwerpselen. Met deze onderzoeksmethode kan worden vastgesteld of de betrokkene reeds met toxoplasmose is besmet en, indien er een besmetting gaande is, in welk stadium deze zich bevindt. Toxoplasma's kunnen ook worden opgespoord met dierproeven of via het virusgenoom (met behulp van PCR).

Als een zwangere vrouw door toxoplasmose wordt getroffen, moet onmiddellijk met de behandeling worden begonnen. Met een vruchtwaterpunctie kan worden vastgesteld of het ongeboren kind al besmet is. In zeldzame gevallen kan een bloedmonster uit de navelstreng (echogeleide navelstrengpunctie) ook informatie verschaffen over de toxoplasmose-infectie van een kind.

Met behulp van echografie kan worden vastgesteld of er al orgaanveranderingen bij het kind zijn opgetreden. Pasgeborenen kunnen ook op toxoplasmose worden getest met een bloedmonster.

Als een toxoplasmose-ziekte asymptomatisch is, hoeft de patiënt geen behandeling te ondergaan.

Behandeling is echter noodzakelijk voor patiënten met een zwak immuunsysteem (AIDS-patiënten), voor patiënten die voor het eerst besmet raken tijdens de zwangerschap of voor patiënten die symptomen vertonen. Als pasgeborenen door toxoplasmose zijn aangetast, moet ook een antibioticumkuur worden gegeven. Welk antibioticum wordt gebruikt, hangt af van het stadium van de zwangerschap.

Normaal gesproken is de ziekte toxoplasmose vrij onschuldig. In zeldzame gevallen kunnen echter complicaties optreden, bijvoorbeeld wanneer de getroffen persoon lijdt aan een immuundeficiëntie. In dat geval verergert de ziekte. Dit kan leiden tot ontsteking van de hersenen, het hart of het netvlies.

Een consequente antibioticatherapie tijdens de zwangerschap kan schade aan het ongeboren kind voorkomen. Niettemin kunnen er in sommige gevallen littekens op het netvlies ontstaan. Sommige kinderen kunnen jaren later nog last hebben van symptomen zoals een aandachtstekortstoornis, en daarom moet in een vroeg stadium een voldoende lange medische behandeling (tot een jaar) worden toegepast.

Om een toxoplasmose-infectie te voorkomen, moeten een paar regels in acht worden genomen die het risico relatief laag houden. Dit geldt vooral voor zwangere vrouwen die nog nooit in contact zijn geweest met de toxoplasmoseverwekker.

• Handen wassen met zeep is een bijzonder hoge prioriteit, vooral na contact met rauw vlees of rauwe groenten. Na het tuinieren moeten ook de handen worden schoongemaakt.
• Katten mogen nooit worden gekust en handen wassen is ook na contact met hen bijzonder belangrijk. Tijdens de zwangerschap moet een ander gezinslid de kattenbak met heet water (70 graden Celsius) schoonmaken. Zo wordt voorkomen dat de voorstadia de adolescentie bereiken en besmettelijk worden.
• De consumptie van vlees of worstproducten die niet voldoende zijn verhit, moet worden vermeden. Alleen al het proeven van zulk voedsel kan tot infectie leiden. Speciale aandacht moet worden besteed aan varkens-, lams- en geitenvlees. Het is daarentegen veiliger om vleesproducten helemaal aan te braden of te koken.
• Groenten, sla en fruit moeten voor consumptie grondig worden gewassen.
• Tijdens de zwangerschap hoeft een kat niet noodzakelijk uit het huishouden te worden verwijderd. Niettemin moet erop worden toegezien dat het dier hoofdzakelijk blik- en/of droogvoer krijgt.