Tetanus (kaakkramp)

Tetanus is een acute infectieziekte met een ernstig verloop, die wordt uitgelokt door de bacterie (Clostridium tetani).

De naam tetanus is afgeleid van het kenmerkende symptoom, namelijk een krampachtige stijfheid van de spieren. De spierstijfheid is aanvankelijk alleen in het gezicht gelokaliseerd, maar breidt zich in latere stadia uit naar het hele lichaam en kan tot de dood leiden als zij niet wordt behandeld.

Aangezien het grootste deel van de bevolking tegen tetanus is ingeënt, komt deze ziekte tegenwoordig zeer zelden voor. Zelfs als een niet-gevaccineerde persoon ziek wordt, kan de uitbraak van de ziekte goed worden voorkomen met een combinatievaccinatie.

Hoewel tetanus in Europa en Noord-Amerika dankzij de verplichte vaccinatie bijna volledig is uitgeroeid, schat de WHO dat wereldwijd jaarlijks ongeveer een miljoen mensen sterven.

Een tetanusinfectie kan optreden als gevolg van een verwonding van de huid. De tetanusverwekkers, die met name in de bodem en in de uitwerpselen van sommige dieren voorkomen, kunnen via de wond het lichaam binnendringen en hun toxine produceren, dat uiteindelijk de infectie teweegbrengt.

Het gevaar van besmetting met de bacterie bestaat vooral bij kleine vreemde lichamen, zoals houtsplinters, die in het weefsel achterblijven, of bij grote sterk vervuilde wondoppervlakken, gescheurde wondranden en slecht doorbloede weefselgebieden.

De typische spierkrampen worden uitgelokt doordat het tetanustoxine (tetanospamine) langs de zenuwen naar de hersenen dringt of via de bloedbaan de hersenen binnendringt, waar het bepaalde delen van de hersenen afremt.

De incubatieperiode varieert sterk en bedraagt gewoonlijk tussen drie dagen en drie weken. Als de incubatieperiode korter is, verslechtert de prognose meestal.

Een van de typische symptomen van tetanus is de zogenaamde lockjaw, waarbij de tong- en kaakspieren zich spannen. Het resultaat is een grimas in het gezicht, die tot uiting komt in voortdurend glimlachen en opgetrokken wenkbrauwen.

Andere klachten zijn:

• Keelpijn
• moeite met slikken
• Rusteloosheid, prikkelbaarheid
• Stijve nek en verkrampte armen of benen
• Hoofdpijn, koorts, rillingen en krampen
• Hartkloppingen (tachycardie), verhoging van de bloeddruk, meer zweten
• De krampen kunnen worden uitgelokt door aanraking of visuele en tactiele stimuli

In de loop van de ziekte treden verdere krampen op in de rug- en buikspieren. Als er krampen van de blaas- en darmspieren optreden, is er sprake van constipatie of urineretentie. Later, is er een onvermogen om te spreken en te huilen.

De dood treedt in als de ademhalingsspieren stuiptrekken. Indien echter tijdig intensieve medische maatregelen worden genomen, bedraagt het sterftecijfer voor tetanus 10 - 20%, terwijl het veel hoger ligt indien het niet wordt behandeld.

De diagnose wordt gesteld op basis van de typische klinische bevindingen. Er kan dus van worden uitgegaan dat spierstijfheid of krampen ten gevolge van een wondverwonding sterk wijzen op een diagnose van tetanus.

Een andere diagnostische mogelijkheid is een test die het toxine van de tetanusbacterie in wondmateriaal of bloedserum aantoont. Deze test is echter niet altijd afdoende.

Als de basisimmunisatie volledig is en de boostervaccinatie is gegeven, is tetanus zeer onwaarschijnlijk. Er bestaat echter nog een klein risico naarmate men ouder wordt, omdat het aantal antilichamen tegen het tetanustoxine afneemt.

Er zijn 3 regels voor de juiste behandeling van tetanus:

• De plaats van binnendringen moet worden geïdentificeerd en de randen van de wond moeten worden weggesneden.
• Neutraliseer het tetanus toxine en vaccineer.
• De bestaande symptomen moeten worden behandeld

Het uitsnijden van de wond is essentieel, vooral bij diepe wonden, omdat vuil en dood weefsel de vermenigvuldiging van tetanusbacteriën bevorderen. Sommige antibiotica kunnen helpen, maar ze zijn geen vervanging voor het uitsnijden van de wond.

Aangezien het tetanustoxine na de infectie in het lichaam circuleert, moeten tegen het tetanustoxine gerichte antilichamen (immunoglobulinen) in de bilspieren en de wondranden worden ingespoten.

Het is ook belangrijk de luchtwegen open te houden en de spierspasmen met medicijnen te behandelen, omdat de spasmen van de gezichts- en strottenhoofdspieren kunnen leiden tot een verminderde ventilatie. Kunstmatige beademing kan nodig zijn. Aangezien de ziekte geen immuniteit opwekt, is een volledige immunisatie (=vaccinatie) tegen tetanus bijzonder belangrijk.

Dankzij vaccinatie en moderne intensieve medische behandeling bedraagt het sterftecijfer voor tetanus 10 tot 20%. De dood is meestal te wijten aan ademhalingsproblemen veroorzaakt door tetanus.

In Duitsland zijn de laatste jaren slechts 15 gevallen van tetanus geregistreerd, waarvan de meesten bejaarden waren. Vóór 1970 waren er veel meer dan 100 gevallen per jaar.

Om een tetanusziekte uit te sluiten, moet men in ieder geval gevaccineerd worden. Zuigelingen en peuters krijgen de basisvaccinatie meestal in combinatie met een vaccinatie tegen andere ziekten. Na de basisinenting moet om de 10 jaar een booster worden gegeven. Als u de datum van uw laatste tetanusvaccinatie bent vergeten, kan uw arts een titerbepaling voor tetanusvaccinatie uitvoeren om na te gaan of er voldoende antilichamen in uw bloed circuleren.

Voor mensen ouder dan 60 jaar is het extra belangrijk om de vaccinatie bij te houden, omdat met het ouder worden de antistoffen steeds meer worden afgebroken, waardoor de kans op het oplopen van tetanus toeneemt.