TBE (vroege zomer meningoencephalitis)

Vroege zomer meningoencephalitis is een ontsteking van de hersenen of het hersenvlies veroorzaakt door het TBE-virus. Je kunt met het virus besmet raken door een tekenbeet. In 2009 liepen 313 mensen in Duitsland TBE op. Het risico om TBE op te lopen is bijzonder groot tussen juni en augustus.

Als de ziekte eenmaal is uitgebroken, is behandeling meestal erg moeilijk. In ongeveer tien procent van de gevallen wordt ook het zenuwstelsel aangetast. Nog eens tien procent van de getroffenen lijdt aan late effecten. Deze omvatten concentratiestoornissen, hoofdpijn en psychoses. Verlamming, daarentegen, komt slechts in zeldzame gevallen voor. Ongeveer één tot twee procent van de gevallen zijn fataal. Om TBE te voorkomen, kan een preventieve vaccinatie worden toegediend.

TBE wordt bijna uitsluitend aangetroffen in risicogebieden zoals bossen.

TBE wordt op mensen overgedragen via tekenbeten. Teken behoren tot de klasse van parasieten die leven van het bloed van een gastheer. Hun habitat bestaat uit gras, struikgewas en loofbossen. Naast bosarbeiders, bosbouwers en landbouwers treft de ziekte ook veel mensen die besmet raken tijdens recreatieve activiteiten in de open lucht.

In zeldzame gevallen is het ook mogelijk met TBE besmet te raken door het consumeren van rauwe melk of rauwmelkse producten (zoals geiten- of schapenkaas). Deze besmettingsbron is vooral in Oost-Europa een groot risico, maar in Duitsland wordt het als zeer onwaarschijnlijk beschouwd.

Teken worden alleen aangetroffen bij temperaturen tussen zeven en tien graden Celsius, d.w.z. hoofdzakelijk in de maanden maart tot november. Warme winters en vochtige zomers worden beschouwd als uiterst gunstig voor de voortplanting van teken en verhogen dus het risico op besmetting met TBE.

Toch zijn niet alle teken besmet met TBE, maar slechts 0,2 tot 5 procent. Het virus dat TBE veroorzaakt is een RNA-virus en behoort tot de klasse van de Flavi-virussen. Het is vergelijkbaar met de ziekteverwekkers die knokkelkoorts en gele koorts veroorzaken, en met het West-Nijlvirus. Het virus is gelokaliseerd in de speekselklieren van de teken en wordt snel na het zuigen overgedragen.

De incubatieperiode van TBE is ongeveer tien dagen.

Normaal gesproken heeft vroege zomer meningoencephalitis een twee-fasen verloop. De eerste symptomen treden gemiddeld zeven dagen tot twee weken na de tekenbeet op. De patiënt lijdt aan griepachtige symptomen:

• Koorts en algemene vermoeidheid
• Rhinitis
• Hoofdpijn en spierpijn
• Verlies van eetlust, misselijkheid, buikpijn en diarree

Gemiddeld komt elke tiende TBE-patiënt in de tweede fase van de ziekte na een week waarin geen symptomen optreden. In deze fase treden voornamelijk neurologische symptomen op. De koorts loopt op en gaat gepaard met hevige hoofdpijn en pijn in de ledematen, alsmede een sterk gevoel van ziekte.

De volgende delen van het zenuwstelsel worden aangetast door TBE:

• Ongeveer 25 procent van de getroffenen lijdt alleen aan hersenvliesontsteking. Dit wordt gekenmerkt door ernstige hoofdpijn, gevoeligheid voor licht, duizeligheid, misselijkheid en een stijve nek.
• Bij ongeveer de helft van de patiënten worden ook de hersenen door de infectie aangetast (meningoencefalitis). Naast de verschijnselen van hersenvliesontsteking zijn er ook verlammingen, spraakstoornissen, karakterveranderingen, alsmede concentratie- en bewustzijnsstoornissen.
• Tien procent van de getroffenen lijdt ook aan een ontsteking van de hersenen en het ruggenmerg (meningoencephalomyelitis, meningoradiculitis), die zich op soortgelijke wijze manifesteert als ernstige polio. Bovendien kan ook de ademhaling worden beïnvloed.

Kinderen lopen minder kans op TBE, dat ook het zenuwstelsel aantast. Daarom verloopt het meestal milder dan bij volwassenen en geneest het zonder blijvende schade.

Mensen die ziek zijn van TBE kunnen andere mensen niet besmetten, aangezien overdracht van mens op mens niet mogelijk is.

Om de diagnose TBE te kunnen stellen, is het van cruciaal belang te weten of de getroffen persoon door een teek is gebeten en of dit in een risicogebied is gebeurd. Uit deze informatie kan de arts al de eerste conclusies trekken over de vraag of er sprake is van TBE.

Om de definitieve diagnose te stellen worden bloed en hersenvocht afgenomen en in het laboratorium onderzocht. Aan de hand van bepaalde laboratoriumwaarden kan worden vastgesteld of er sprake is van ontsteking in het lichaam. Specifieker is de opsporing van bepaalde antilichamen (IgG en IgM) die het immuunsysteem produceert als gevolg van een TBE-infectie. In de meeste gevallen zijn de resultaten van de tests duidelijk en kunnen andere ziekten volledig worden uitgesloten. Als er echter sprake is van een grensgeval waarin een soortgelijke ziekteverwekker de aanleiding tot de ziekte kan zijn, kan een neutralisatietest (TBE-NT) duidelijkheid verschaffen.

In geval van een bijzonder ernstig geval van TBE, of wanneer de diagnose onduidelijk is, wordt ook magnetische resonantie beeldvorming verricht. Met behulp van deze methode kunnen bepaalde delen van de hersenen die door de virussen zijn aangetast, vanaf drie dagen na het begin van de tweede fase van de ziekte in beeld worden gebracht. Normaal gesproken bevinden de aangetaste gebieden zich in een afgebakend gebied van het diencephalon (thalamus).

Als de ziekte eenmaal is uitgebroken, is de therapie zeer gecompliceerd. Er bestaat geen specifieke behandeling tegen de virussen. Daarom moeten beschermende maatregelen worden genomen tegen tekenbeten. Hier is vaccinatie zeer effectief gebleken.

De behandeling van TBE is gericht op het verlichten van de symptomen en het voorkomen van mogelijke complicaties. De getroffenen moeten absolute bedrust houden en sederende en, zo nodig, anti-epileptische medicatie krijgen om de pijn te verlichten.

Patiënten die lijden aan een TBE-infectie van het zenuwstelsel staan onder voortdurende bewaking, zodat onmiddellijk tegenmaatregelen kunnen worden genomen in geval van complicaties, die zich bijvoorbeeld in de vorm van toevallen kunnen voordoen. Ernstige ziekteverschijnselen die gepaard gaan met ademhalingsverlamming en bewustzijnsvertroebeling (tot coma) worden op de intensive care behandeld.

De meeste gevallen van TBE hebben geen complicaties. Het risico om te sterven aan vroege zomer meningoencephalitis is slechts één procent van het totale aantal gevallen.

Het risico neemt echter toe met het aantal zenuwstructuren dat door het virus is aangetast. De ernstigste vorm van TBE, de gecombineerde ontsteking van hersenvliezen, hersenen en ruggenmerg (meningoencephalomyelitis), is in tien procent van de gevallen dodelijk. Degenen die deze vorm van de ziekte overleven, hebben nog maanden of jaren last van concentratiestoornissen, verlammingsverschijnselen, epileptische aanvallen of hoofdpijn. Sommige van deze symptomen kunnen ook blijvend zijn.

Meningitis zonder een combinatie van hersenontsteking heeft meestal vrij goede genezingskansen en weinig latere gezondheidsschade.

Na het overleven van een TBE-infectie, is er levenslange immuniteit.

Om u veilig tegen TBE te beschermen, moet u in de winter preventief worden gevaccineerd. Op die manier is de vaccinatiebescherming al actief in het voorjaar, wanneer het tekenseizoen begint. Vaccinatie is vooral aan te bevelen als u in een TBE-risicogebied woont of van plan bent daarheen te reizen. Ook bosarbeiders, landbouwers en laboratoriumpersoneel moeten worden gevaccineerd.

De gewone TBE-vaccinatie is een actieve vaccinatie die bestaat uit drie doses (basisimmunisatie). De eerste twee injecties worden met een tussenpoos van één tot drie maanden toegediend. De derde dosis wordt negen tot twaalf maanden na de tweede toegediend. Als een vakantie naar een risicogebied ophanden is, kunnen twee injecties voldoende zijn.

Na de basisimmunisatie moet de eerste booster na drie jaar worden gegeven. Mensen onder de 50 jaar hebben vijf jaar bescherming, en ouderen hebben pas na drie jaar een booster nodig.

Om TBE te voorkomen, is het ook raadzaam om u te beschermen tegen tekenbeten. Daartoe moet in het bos of op hoge weiden nauwsluitende, lichtgekleurde kleding worden gedragen. Het is ook raadzaam om kreupelhout te vermijden. Tekenwerende middelen hebben slechts een beperkte werking van een paar uur.

Na een verblijf in de natuur moeten kleding en lichaam op teken worden gecontroleerd. De voorkeurszones voor kinderen zijn het behaarde hoofd en de nek. Teken verblijven het liefst op warme delen van het lichaam, daarom moeten ook oksels, liezen en de achterkant van de knieën grondig worden doorzocht. Zelfs als de teek onmiddellijk na de ontdekking wordt verwijderd, beschermt dit niet tegen TBE, aangezien het virus zich in de speekselklieren bevindt en onmiddellijk na de beet wordt overgedragen.