Schizofrenie

Schizofrenie is een ernstige geestesziekte die het denken, het gedrag en de waarneming van de getroffenen verandert. In het bijzonder is het voor lijders vaak erg moeilijk om onderscheid te maken tussen realiteit en waanideeën. Bovendien melden veel mensen die aan schizofrenie lijden stemmen in hun hoofd en sterke waanbeelden van vervolging.

In tegenstelling tot de wijdverbreide opvatting dat schizofrenie leidt tot een splitsing van persoonlijkheden, leidt deze stoornis niet tot de vorming van meervoudige persoonlijkheden. De ontwikkeling van schizofrenie berust grotendeels op genetische aanleg en wordt daarom gerekend tot de endogene psychosen.

Ongeveer 1 procent van alle mensen lijdt ten minste eenmaal in hun leven aan deze geestesziekte, dus schizofrenie is niet zo zeldzaam. Het hoogtepunt van de ziekte ligt tussen 18 en 35 jaar, waarbij ongeveer evenveel vrouwen als mannen door de ziekte worden getroffen. Gemiddeld verschijnt schizofrenie echter een paar jaar eerder bij mannen. Zo ligt de leeftijdspiek bij mannen tussen het 15e en 30e levensjaar en bij vrouwen tussen het 25e en 35e levensjaar.

Met intensieve behandeling kan schizofrenie onder controle worden gebracht en kunnen voor de meeste getroffenen betrekkelijk stabiele levensomstandigheden worden gecreëerd. Sommige mensen kunnen zelfs weer aan het werk. Slechts een vijfde van alle patiënten herstelt echter volledig.

De precieze oorzaak van schizofrenie is nog niet volledig opgehelderd, maar het is bekend dat bepaalde neurotransmitters, d.w.z. chemische signaalmoleculen in de hersenen, bijdragen tot de ontwikkeling van de ziekte. De theorie dat een verhoogde produktie van de zender dopamine verantwoordelijk is voor schizofrenie moest worden verworpen, omdat sindsdien is ontdekt dat de overproduktie van dopamine alleen de ziekte niet kan veroorzaken.

Bovendien worden bepaalde delen van de hersenen bij schizofrenie geherstructureerd. Bij veel mensen met schizofrenie is er bijvoorbeeld een expansie van de ventrikels, met vloeistof gevulde holten in de hersenen, en een vermindering van de grootte van een deel van de hersenen dat de hippocampus wordt genoemd.

Genetische component

Het wordt duidelijk geacht dat de genetische constellatie een belangrijke rol speelt bij de ontwikkeling van schizofrenie. De kans om zelf schizofrenie te ontwikkelen als een van de grootouders aan de ziekte lijdt, is 3 procent. Als een van de ouders aan de ziekte lijdt, is de kans dat hij de ziekte krijgt ongeveer 10 procent. Schizofrenie is echter een multifactoriële ziekte, d.w.z. dat zij zich ontwikkelt door een combinatie van genetische aanleg en omgevingsfactoren. Daarom zijn bij slechts 40 tot 60 procent van de tweelingparen beide broers en zussen aangedaan.

Kwetsbaarheid-stress-coping theorie

Stressvolle gebeurtenissen kunnen de ontwikkeling van schizofrenie bevorderen. Zo kunnen complicaties bij de geboorte, ernstige chronische ziekten of een stressvolle jeugd mogelijk bijdragen tot de ontwikkeling van de geestesziekte. Bovendien kan stress op het werk of stressvolle situaties in het gezin een trigger worden voor schizofrene episoden. In ongeveer de helft van de gevallen kunnen stress of stressvolle gebeurtenissen in verband worden gebracht met het ontstaan van de ziekte.

Het vermogen om met stressvolle en verontrustende situaties om te gaan, varieert sterk van persoon tot persoon. Bijvoorbeeld, mensen die gevoeliger zijn voor stress hebben een lager stress coping potentieel. Daarom is het versterken van het stress coping potentieel in de therapie van schizofrenie één van de basis behandelingsstrategieën van psychotherapie.

De symptomen van schizofrenie kunnen zeer uiteenlopend zijn, omdat de meest uiteenlopende functies van de psyche kunnen worden aangetast. Bovendien kunnen de omvang en het verloop van de symptomen sterk uiteenlopen, zodat verschillende psychische functies tegelijk kunnen veranderen en een gecombineerde klacht (syndroom) kunnen veroorzaken. Bij schizofrenie moet onderscheid worden gemaakt tussen basissymptomen en bijkomende symptomen.

Basis symptomen

Basisklachten zijn de symptomen die voortvloeien uit de basale mentale veranderingen:

- Bij schizofrenie zijn denken en taal gestoord. De manier van denken is zeer grillig, onlogisch en verward, zinnen of gedachten worden abrupt onderbroken. Bovendien gebruiken de getroffenen woorden met een andere betekenis of mengen ze twee woorden in één.

- Verder komen affectieve stoornissen en lusteloosheid voor bij schizofrenie. Het valt op dat de stemming van schizofrene mensen vaak niet overeenkomt met de huidige situatie. Bovendien kunnen verschillende tegenstrijdige gevoelens tegelijkertijd aanwezig zijn, de lijders kunnen bijvoorbeeld huilen en lachen tegelijk.

- Typisch is ook dat de getroffenen het contact met de werkelijkheid verliezen en in hun eigen wereld leven.

- In de meeste gevallen hebben schizofrenen zelfperceptie stoornissen. Zij zien zichzelf als niet verbonden en verdeeld. Zelfs hun eigen persoon wordt niet altijd als echt gezien.

Bijkomende symptomen

Bijkomende symptomen kunnen optreden als gevolg van het verwerken van wat zij hebben meegemaakt of van pogingen om in het reine te komen met de ziekte, aangezien schizofrene mensen niet in staat zijn om wat zij hebben waargenomen als gevolg van hun ziekte adequaat te verwerken:

- Veranderingen in het denken kunnen hier ook optreden. Veel getroffenen geloven dan ook dat vreemde gedachten in hun hoofd worden gestopt en dat hun eigen gedachten zijn gestolen.

- Als het gaat om veranderingen in de gevoelswereld, overheerst de angst. De emotionele toestand is meestal vrij depressief met hulpeloosheid en behoefte aan genegenheid, maar in sommige gevallen kunnen ook overdreven emoties, ontremming en een uitbundige stemming overheersen. Bovendien hebben schizofrenen een verhoogd risico op zelfmoord.

- Veel patiënten hebben waanbeelden van vervolging. Zij denken dat zij voortdurend worden vervolgd en dat de rest van de wereld tegen hen is. Het kan zelfs zo ver gaan dat ze denken dat andere mensen hen kwaad willen doen of zelfs doden. Zelfs met goed overhalen is het meestal bijna onmogelijk om schizofrenen van hun waanvoorstellingen af te brengen.

- Bovendien hebben veel schizofrenen last van hallucinaties. Ze horen stemmen, ruiken dingen die anderen niet ruiken, of zien dingen die niet echt zijn. De hallucinaties kunnen bijdragen aan het constante gevoel van de schizofreen dat hij gevolgd en bedreigd wordt. Zelfs in dit geval kan logisch redeneren de lijder nauwelijks geruststellen.

- Van tijd tot tijd kan schizofrenie ook leiden tot een beperking van de motoriek. De patiënten kunnen zich dan nog slechts zeer langzaam en beperkt bewegen en worden volledig verstijfd (stupor). Dit kan zelfs zo ver gaan dat schizofrene mensen zich helemaal niet meer bewegen of zeer kwellend uitziende houdingen aannemen. Dit laatste wordt catalepsie genoemd. Als aan de ongemakkelijke houdingen koorts wordt toegevoegd, wordt dit pernicieuze catalepsie genoemd, die levensbedreigend kan zijn. In situaties waarin de betrokkene erg onrustig en onrustig is, kan vaak een constante, gestage herhaling van een bepaalde beweging worden waargenomen. Heel vaak ziet men lijders hun handen boven hun hoofd gooien, nerveus ijsberen of gymnastiekoefeningen doen.

Langzaam of acuut

De ziekte kan zowel geleidelijk als acuut optreden. Als de schizofrenie geleidelijk en sluipend optreedt, trekt de getroffen persoon zich steeds meer terug uit zijn sociale kringen en familie, lijkt hij steeds lustelozer, tot hij uiteindelijk stopt met zijn werk of hobby's. Andere symptomen, zoals slaapproblemen, verminderde concentratie, besluiteloosheid en plotselinge stemmingswisselingen kunnen ook voorkomen.

Onder het acute beloop verstaat men een opflakkering van de ziekte, die gewoonlijk zeer abrupt optreedt en gepaard gaat met sterke hallucinaties en waanideeën.

Slechts in enkele gevallen is het schizofrene symptoom altijd volledig ontwikkeld; de ziekte verloopt gewoonlijk in fasen met schizofrene episoden. Tussen de episoden door vertoont de betrokkene nauwelijks symptomen, maar de verwerking van de schizofrene episoden kan op zijn beurt ernstige veranderingen in de persoonlijkheid veroorzaken.

Medische geschiedenis

De belangrijkste maatregel voor het stellen van de diagnose schizofrenie is een intensief, diepgaand medisch interview. De diagnose schizofrenie wordt gewoonlijk gesteld aan de hand van een reeks criteria die wereldwijd zeer eenvormig zijn gedefinieerd. Voor de anamnese kan echter ook een gestandaardiseerde vragenlijst worden gebruikt, die bedoeld is om de diagnose gemakkelijker te bevestigen door specifieke vragen te stellen.

Uitsluiting van andere ziekten

Zelfs als er een sterk vermoeden van schizofrenie bestaat, moet de behandelend arts altijd nagaan of andere oorzaken verantwoordelijk zouden kunnen zijn voor de schizofrene symptomen. Bijvoorbeeld het gebruik van geneesmiddelen of drugs, hersentumoren of andere ziekten van het zenuwstelsel kunnen soortgelijke klachten veroorzaken.

Om de bovengenoemde oorzaken uit te sluiten, worden gewoonlijk de volgende onderzoeken verricht:

- Een basis lichamelijk onderzoek en een uitgebreide controle van vele functies van het zenuwstelsel, een psychologische test, alsmede een test van de hogere cognitieve vermogens van de hersenen, zoals denkvermogen, geheugen en aandacht.

- Een bloedafname met onderzoek van inflammatoire en metabolische parameters.

- Een test van het bloed en de urine op bepaalde geneesmiddelen of drugs.

- Beeldvormende procedures zoals CT of MRI om eventuele veranderingen in de hersenen aan te tonen.

- Indien men meningitis vermoedt, moet een lumbaalpunctie met onderzoek van het hersenvocht worden uitgevoerd.

Een vertrouwensrelatie tussen arts en patiënt is van cruciaal belang voor het welslagen van de behandeling, die door de sterke vervolgingswanen van veel schizofrenen vaak erg moeilijk blijkt te zijn.

De therapie van schizofrenie is zeer uitgebreid en het behandelingsconcept moet in overleg met de betrokkene worden vastgesteld, omdat het negeren van de patiënt de situatie alleen maar moeilijker kan maken. Belangrijke behandelingsstappen zijn voorlichting over de schizofrenie, een behandeling met medicijnen, alsmede verschillende vormen van psychotherapie, groepstherapieën met het gezin of de partners. Een rehabilitatieconcept om een relatief normaal dagelijks leven te herstellen met resocialisatie van de getroffene is ook een belangrijk onderdeel van de behandeling.

Geneesmiddelentherapie

Neuroleptica

Veel neuroleptica werken door het tegenwerken van de neurotransmitter dopamine in het centrale zenuwstelsel. Dit werkingsmechanisme wordt gebruikt bij de behandeling van schizofrenie. Vooral symptomen zoals wanen en hallucinaties worden verbeterd door deze groep geneesmiddelen, waaraan ze ook de naam antipsychotica ontlenen.

Neuroleptica worden vaak gebruikt in de vroege stadia van schizofrenie om de basissymptomen te behandelen. Zij hebben echter een hele reeks bijwerkingen, zoals motorische stoornissen (tremor, spierstijfheid) en stuiptrekkingen. Bovendien hebben ze een zeer deprimerend effect, leiden ze tot vermoeidheid, een toename van het lichaamsgewicht en lusteloosheid.

Modernere vertegenwoordigers van de groep neuroleptica zijn niet alleen geschikt voor de behandeling van de basissymptomen, maar ook voor de behandeling van de bijkomende symptomen, en zij hebben ook minder bijwerkingen.

De dosering wordt voornamelijk bepaald door de symptomen en de mate van de symptomen, of er momenteel een opflakkering van de ziekte is of dat de medicamenteuze behandeling wordt gebruikt om een nieuwe opflakkering te voorkomen.

De meeste patiënten verdragen neuroleptica vrij goed, hoewel ze veel bijwerkingen kunnen hebben. De bijwerkingen verbeteren vaak een paar dagen na het stoppen van de medicatie, behalve een vorm van spiertrekkingen, die meestal niet weggaat.

Antidepressiva

Antidepressiva verbeteren de basisstemming van schizofrenen en verminderen hun lusteloosheid. Zij worden vooral gebruikt bij schizofrenie als aanvulling op neuroleptica voor depressieve stemmingen.

Kalmerende middelen

Deze groep geneesmiddelen wordt voornamelijk gebruikt om angst te behandelen en de patiënt te ontspannen. Kalmeringsmiddelen zijn echter niet geschikt voor langdurige therapie omdat zij een hoge tolerantieontwikkeling hebben en zeer verslavend kunnen zijn.

Psychotherapieën

De fundamentele psychologische veranderingen en de fundamentele symptomen van schizofrenie kunnen nauwelijks door psychotherapie alleen onder controle worden gehouden. Doeltreffende psychotherapie kan echter de verwerking van de als bedreigend ervaren waarnemingen verbeteren en zo positief ingrijpen in het ziekteproces.

Belangrijke pijlers van psychotherapie voor schizofrenie zijn:

- het bevorderen van zelfvertrouwen

- Het vergroten van het eigen initiatief van de patiënt

- Versterking van het concentratievermogen

- Ontwikkeling van individuele copingstrategieën

- mogelijke reïntegratie in het beroepsleven

- sociale segregatie tegen te gaan

In het kader van de psychotherapie moet ook worden gezocht naar een concept voor de wijze waarop de getroffene zo dicht mogelijk bij het gezin kan worden behandeld.

In de meeste gevallen heeft schizofrenie een langdurig beloop en vormt het een zware belasting voor alle betrokkenen en hun familieleden. Als we echter naar de resultaten van verschillende studies kijken, zien we dat de prognose van de ziekte beter is dan veel mensen denken.

Een vijfde van de schizofrenen kan volledig van de ziekte genezen worden. De intervallen waarmee en de frequentie waarmee schizofrene episoden optreden in de resterende viervijfde kunnen zeer variabel zijn. In sommige gevallen kan de ziekte ook een ernstiger verloop nemen en blijvend gepaard gaan met symptomen.

Positieve prognostische factoren zijn een abrupt begin en herkenbare triggers van de ziekte.

Individuele prognose

Het verloop van de ziekte wordt ook sterk beïnvloed door het incasseringsvermogen van het individu. De belangrijkste invloed op de prognose is echter een consequente, goed gecontroleerde medicamenteuze behandeling, ook in perioden tussen schizofrene episoden. Dit kan de kans op terugval tot 30 procent verminderen.

Een derde van alle patiënten met chronische schizofrenie vertoont een mild verloop van de ziekte wat symptomen betreft en heeft slechts zelden schizofrene episoden. In sommige gevallen verloopt de ziekte echter ernstiger en kan zij zelfs tot persoonlijkheidsveranderingen leiden.

Meer dan 50 procent van de mensen met de ziekte kan zodanig worden behandeld dat zij weer in staat zijn te werken en in hun sociale omgeving kunnen worden geïntegreerd.

Niettemin moet schizofrenie worden beschouwd als een ernstige geestesziekte die veel mensen niet in staat stelt te werken of zelfs maar te leven.

Een ernstiger verloop van de ziekte gaat vaak gepaard met een verminderde levensverwachting. Dit wordt hoofdzakelijk veroorzaakt door een verhoogd ongevallencijfer met verminderde concentratie en een verhoogd zelfmoordcijfer.

Het is van groot belang dat de schizofrenen zelf, maar ook hun familieleden, zich intensief met schizofrenie, de behandelingsmogelijkheden en de oorzaken ervan bezighouden. Hoe meer men over de ziekte weet, hoe beter men moeilijke beslissingen kan nemen die met schizofrenie gepaard gaan. Bovendien kunnen de getroffenen en hun familieleden zelf maatregelen nemen om een nieuwe uitbraak van de ziekte tegen te gaan.

Voorts moet rekening worden gehouden met het strikt en correct innemen van de voorgeschreven medicatie, het vermijden van stressfactoren en het afzien van drugsgebruik om het terugvalpercentage te verlagen.

Ook is het meestal aan de familieleden om een dreigende terugval in een vroeg stadium te onderkennen, omdat deze door de ziekte vaak niet door de getroffene zelf wordt onderkend, zodat tijdig adequate maatregelen kunnen worden genomen.