Reumatoïde artritis

Reumatoïde artritis, vaak kortweg reuma genoemd, is, in tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, geen ouderdomsziekte, maar kan mensen van elke leeftijd treffen. Ook moet worden gezegd dat reumatoïde artritis geen ongevaarlijke ziekte is en in sommige gevallen een zeer moeilijk beloop kan hebben. Bij reumatoïde artritis leidt een storing van het immuunsysteem tot ontsteking van de gewrichten, wat typische symptomen veroorzaakt zoals gewrichtspijn en zwelling. Indien de ziekte niet tijdig en adequaat wordt behandeld, leidt dit tot onomkeerbare vernietiging van de gewrichten of tot uitzaaiing naar andere organen van het lichaam. In de meeste gevallen zijn het vooral de gewrichten in de handen en voeten die door de ziekte worden aangetast.

De oorsprong van reumatoïde artritis is niet duidelijk, maar het is bekend dat vele componenten bijdragen tot het ontstaan van de ziekte. Zo kan een bepaalde genetische aanleg samen met omgevingsfactoren leiden tot het ontstaan van reumatoïde artritis.

Onder de klinische verschijnselen die in het algemeen reuma worden genoemd, moet reumatoïde artritis vooral worden onderscheiden van gewrichtsslijtage (artrose) en jichtaanvallen, die ook met gewrichtsklachten gepaard gaan.

Reumatoïde artritis is slechts één van de vele reumatische aandoeningen. Andere ziekten die in verband worden gebracht met gewrichtsontsteking zijn de ziekte van Bekhterev, het syndroom van Reiter en psoariasisartritis.

Een ander onderscheid is reumatische koorts, een ziekte die wordt veroorzaakt door een immuunreactie na streptokokkeninfecties. Deze ontstekingsziekte, die vooral bij kinderen voorkomt, kan ook gewrichtsklachten veroorzaken.

Er zijn ook een aantal ziekten van de vaten (vasculitiden) en het bindweefsel (collagenosen) die eveneens tot gewrichtsklachten kunnen leiden. Een belangrijke vertegenwoordiger is lupus erythematosus, waarbij een auto-immuunreactie kan leiden tot ontstekingen in diverse organen, zoals de huid, de nieren en de gewrichten. Daarentegen veroorzaakt sclerodermie schade aan organen en gewrichten, voornamelijk door een toename van het bindweefsel.

Reumatoïde artritis

Reumatoïde artritis is de meest voorkomende ontstekingsziekte van de gewrichten, met een incidentie van ongeveer 1%, en het treft meer vrouwen dan mannen. Hoewel reumatoïde artritis vooral oudere mensen treft, komt de ziekte in alle leeftijdsgroepen voor.

De ziekte ontwikkelt zich in het begin zeer onopvallend en langzaam, waardoor zij meestal niet onmiddellijk wordt herkend. De symptomen nemen echter voortdurend toe en meer en meer gewrichten worden aangetast door ontstekingsveranderingen. Het is van groot belang reumatoïde artritis adequaat en tijdig te behandelen, omdat anders de gewrichten onherroepelijk worden vernietigd. Verminderde beweeglijkheid van de gewrichten, toenemende pijn en gewrichtsstijfheid zijn gevolgen van gewrichtsvernietiging. In het ergste geval kan de ziekte leiden tot invaliditeit en arbeidsongeschiktheid.

Helaas bestaat er momenteel geen volledige genezing voor reumatoïde artritis, maar de ziekte kan onder controle worden gebracht door een vroege behandeling en de progressieve vernietiging van de gewrichten kan worden verminderd. Patiënten kunnen zelf ook een positieve invloed uitoefenen op het verloop van de ziekte door bepaalde maatregelen te nemen.

Om gewrichtsschade en progressie van de ziekte te voorkomen, is levenslange behandeling met geneesmiddelen noodzakelijk. Daarnaast kunnen gymnastiek, fysiotherapie en speciale massages een positieve invloed hebben op het verloop van de ziekte. Er moet echter op worden gewezen dat de ernst van reumatoïde artritis van persoon tot persoon sterk kan verschillen, zodat een individueel aangepaste therapie en regelmatige controles van het verloop van de ziekte noodzakelijk zijn. In geval van ernstige gewrichtsschade is een chirurgische behandeling noodzakelijk.

Aangenomen wordt dat de ontwikkeling van reumatoïde artritis zowel een genetische component heeft als wordt uitgelokt door de invloed van vele omgevingsfactoren. Daarom hebben mensen die naaste familieleden hebben met reumatoïde artritis een hoger risico om ook de ziekte te krijgen. De precieze manier waarop reumatoïde artritis ontstaat, is echter nog niet bekend.

Reumatoïde artritis wordt veroorzaakt door een auto-immuunreactie die leidt tot ontsteking van de gewrichten. Om onduidelijke redenen produceert het immuunsysteem antilichamen die gericht zijn tegen de gewrichtshuid. Deze antilichamen veroorzaken ontstekingen en vervolgens schade in het gewrichtsgebied.

Bij de celafbraak die tijdens een ontsteking plaatsvindt, komen stoffen uit de cellen vrij die het ontstekingsproces en de antilichaamproductie doen toenemen. Er komen zogeheten cytokinen vrij, bijvoorbeeld TNF-alfa en interleukine-1, die een stimulerend effect hebben op het immuunsysteem. Deze factoren houden de ontsteking op gang, wat zelfs kan leiden tot beschadiging van het kraakbeenweefsel en de botsubstantie.

De eerste symptomen van reumatoïde artritis zijn zeer aspecifiek. Patiënten melden vaak een gebrek aan eetlust, vermoeidheid, verhoogde lichaamstemperatuur of gewichtsverlies. Aangezien deze symptomen op verschillende ziekten kunnen wijzen, is het zeer moeilijk om in het begin van de ziekte reumatoïde artritis vast te stellen. Pas geleidelijk verschijnen de gewrichtssymptomen die op de ziekte wijzen.

Alleen het optreden van gewrichtspijn, verhitting en zwelling van de gewrichten leiden in de meeste gevallen tot de diagnose. Deze zeer typische symptomen kunnen echter bij elke getroffen persoon zeer verschillend zijn. Bij sommige patiënten beginnen de symptomen bijvoorbeeld heel mild en nemen ze na verloop van tijd alleen maar toe, terwijl ze bij anderen heel heftig en plotseling kunnen beginnen.

Het is ook zeer typisch voor reumatoïde artritis dat de gewrichtsklachten 's morgens het sterkst zijn. In het begin van de ziekte melden veel patiënten 's morgens stijfheid in de gewrichten van de vingers en handen, wat hen hindert bij hun normale activiteiten op de vroege ochtend. Hoewel de stijfheid in het begin van de ziekte alleen 's morgens optreedt, kan zij in latere stadia van de ziekte in episoden op elk moment van de dag optreden. Een slechte bloedsomloop en de gevolgen daarvan kunnen ook wijzen op reumatoïde artritis.

Na verloop van tijd worden steeds meer gewrichten aangetast door de ontstekingsziekte, die merkbaar wordt door een toenemend aantal gezwollen, oververhitte, rode en pijnlijke gewrichten. Wat het verloop van de gewrichtsontsteking betreft, kan worden gezegd dat in het begin vooral de gewrichten van de vingers zijn aangedaan en dat de klachten zich ongeveer gelijktijdig aan de rechter- en de linkerhand voordoen. Pas na verloop van tijd worden andere gewrichten door reumatoïde artritis aangetast, maar het is niet mogelijk te zeggen in welk gewricht de ontsteking vervolgens zal optreden. Veel patiënten melden ook peesschedeontsteking, zoals het zogenaamde carpaal tunnel syndroom, als een bijkomende klacht van de gewrichtsontsteking in de vinger- en handgewrichten. In sommige gevallen verspreidt de ziekte zich ook naar vaten of organen.

De tegen de gewrichten gerichte auto-immuunreactie leidt tot de vernietiging van de gewrichten, wat aanhoudende pijn veroorzaakt. Verdere gevolgen zijn vervorming en verstijving van de gewrichten, wat kan leiden tot massale bewegingsbeperking met invaliditeit. De vervormingen kunnen verschillend worden beschreven, afhankelijk van het type en het aangetaste gewricht. Bij een kwart van de patiënten worden ook zogenaamde reumaknobbeltjes gevonden, dat zijn kleine knobbeltjes onder de huid in het gewrichtsgebied. Om gewrichtsschade met bewegingsbeperkingen te voorkomen, is een tijdige en individueel aangepaste therapie nodig, die het best in gespecialiseerde centra of door reumatologen kan worden uitgevoerd.

Zoals reeds gezegd, kan het verloop van reumatoïde artritis van persoon tot persoon verschillen. Sommige patiënten hebben bijna nooit klachten, terwijl anderen voortdurend door pijn worden geplaagd. Als de symptomen over een periode van enkele maanden toenemen, spreekt men van een opflakkering van de reumatiek.

Om het verloop van de ziekte zo positief mogelijk te beïnvloeden, is vroegtijdige opsporing van de ziekte belangrijk. De diagnose reumatoïde artritis is echter moeilijk te stellen in het begin van de ziekte, omdat deze in het begin zeer aspecifiek is. Reumatoïde artritis moet met name worden overwogen bij mensen die naaste familieleden hebben met de ziekte en die ochtendstijfheid of problemen met de bloedsomloop in hun vingers en polsen hebben.

Bovendien moet u naar een specialist gaan voor opheldering van de ziekte, want dit kan erg moeilijk blijken te zijn vanwege de zeer uiteenlopende ziekteverlopen. Het is het beste om een internist te bezoeken die gespecialiseerd is in reumatologie.

Aan het begin van het onderzoek zal de arts een medisch interview afnemen. Het is belangrijk de symptomen zo uitvoerig en gedetailleerd mogelijk te beschrijven, zodat de arts zich een goed beeld kan vormen van de symptomen. Als na de raadpleging reumatoïde artritis wordt vermoed, worden meestal een lichamelijk onderzoek, een bloedafname en beeldvormend onderzoek verricht:

- Tijdens het lichamelijk onderzoek zal de arts de aangetaste gewrichten bekijken en letten op reumaknobbels, zwelling, warmte, pijn en bewegingsbeperking van de gewrichten.

- Bovendien kan de diagnose worden vastgesteld door middel van beeldvormende procedures. Zo kan bijvoorbeeld een röntgenonderzoek van de aangetaste gewrichten worden uitgevoerd. Daarbij wordt gelet op specifieke veranderingen in de gewrichten, aan de hand waarvan de diagnose kan worden gesteld. Het gaat onder meer om kraakbeen- en botafwijkingen, een vernauwing van de gewrichtsruimte, een vermindering van de botsubstantie en andere beschadigingen van de gewrichten. Deze veranderingen zijn echter nog niet zichtbaar in het begin van de ziekte.

Veranderingen in de gewrichten, zoals ontstekingen of gewrichtsuitstortingen, kunnen ook zichtbaar worden gemaakt door middel van een echografisch onderzoek. Bij de diagnose van reumatoïde artritis wordt zeer dikwijls gebruik gemaakt van echografie als aanvulling wegens de grote beschikbaarheid ervan en uit kostenoverwegingen.

Een andere beeldvormingsmethode die kan worden gebruikt om reumatoïde artritis te onderzoeken is scintigrafie. Deze onderzoeksprocedure kan het botmetabolisme, dat bij reumatoïde artritis kan zijn veranderd, goed aantonen.

Ten slotte moet ook magnetische resonantie beeldvorming (MRI) worden genoemd, waarmee de gewrichten en de aangrenzende structuren zeer goed zichtbaar kunnen worden gemaakt. MRI wordt echter niet routinematig gebruikt wegens de kosten en de beperkte beschikbaarheid ervan.

- De ontstekingsactiviteit van reumatoïde artritis kan worden onderzocht door een bloedmonster te nemen. Hiervoor kan enerzijds het C-reactief proteïne (CRP) worden gebruikt, maar anderzijds ook een hoge bloedbezinkingssnelheid. Bovendien kan bij veel patiënten met reumatoïde artritis een antilichaam, de zogenaamde reumafactor, in het bloed worden bepaald. De reumafactor is echter niet bij alle patiënten met reumatoïde artritis positief, vooral niet in de vroege stadia van de ziekte, en kan ook verhoogd zijn door andere ziekten, zoals kanker en hepatitisvirussen.

Een duidelijker resultaat wordt verkregen door de antilichamen tegen cyclisch gecitrullineerde peptiden (CCP-antilichamen) te evalueren. Deze zijn zelfs in het beginstadium van de ziekte positief, wat betekent dat reumatoïde artritis zeer vroeg kan worden opgespoord en dat vroeg met de therapie kan worden begonnen.

Bovendien moet een aantal andere factoren in het bloed worden bepaald om een onderscheid te kunnen maken tussen de talloze verschillende reumatische aandoeningen, of om reumatische aandoeningen te kunnen onderscheiden van ziekten met soortgelijke symptomen. Voorzichtigheid is ook geboden bij de interpretatie van andere parameters: zo kunnen antinucleaire antilichamen (ANA) worden aangetoond in het bloed van sommige patiënten met reumatoïde artritis, maar aan de andere kant komen deze antilichamen ook voor bij andere ziekten die gepaard kunnen gaan met gewrichtsklachten.

Om de diagnose reumatoïde artritis te krijgen, moeten ten minste vier van de volgende criteria van toepassing zijn:

- Ontsteking van drie of meer gewrichten tegelijk.

- Ontsteking van de vinger- en polsgewrichten

- Ochtendstijfheid die minstens een uur aanhoudt

- Voorkomen van reumatische knobbels

- Opsporing van karakteristieke veranderingen in de gewrichten met behulp van beeldvormingstechnieken

- Reumafactoren kunnen in het bloed worden opgespoord

- Gewrichtsontsteking in hetzelfde gewricht aan de linker- en rechterkant van het lichaam

Aangezien de oorzaken voor het ontstaan van reumatoïde artritis nog niet zijn opgehelderd, bestaat er ook geen therapie die een volledige genezing mogelijk maakt. Met een vroegtijdige en goed aangepaste therapie kan het verloop van de ziekte echter positief worden beïnvloed en kan een verergering van de symptomen worden tegengegaan. In dit geval wordt het immuunsysteem, dat de gewrichtsontsteking veroorzaakt, voornamelijk beïnvloed door medicatie, waardoor de vernietiging van het gewricht kan worden verminderd of zelfs volledig voorkomen. Deze geneesmiddelen, ook bekend als basistherapieën (DMARD = Disease Modifying Anti-Rheumatic Drugs), omvatten:

- Methotrexaat

- Azathioprine

- Goudverbindingen

- Sulfasalazine

- cyclofosfamide

Naast deze basistherapieën kunnen pijnstillers en ontstekingsremmers worden toegediend om de symptomen te verlichten.

Om het verloop van de ziekte zo positief mogelijk te beïnvloeden, is het belangrijk om in de eerste maanden van reumatoïde artritis met de therapie te beginnen, omdat de progressie van de ziekte in deze periode het meest progressief is. Indien de behandeling echter in de eerste 6 maanden wordt gestart, kan de prognose aanzienlijk worden verbeterd. Aangezien elke patiënt anders kan reageren op elke basistherapie, is het van groot belang de behandeling te laten uitvoeren door een reumatoloog om de juiste medicamenteuze therapie te vinden.

Naast de basistherapie kunnen aanvullende maatregelen de symptomen tegengaan. Zo kunnen fysiotherapie, chirurgie en alternatieve methoden de symptomen verbeteren. Een goede coördinatie tussen medicamenteuze en aanvullende therapie is noodzakelijk om voor elke individuele patiënt een geschikt concept te vinden.

Als reumatoïde artritis in een vroeg stadium wordt gediagnosticeerd en behandeld, kunnen de symptomen meestal onder controle worden gebracht en worden vertraagd. Er is echter veel medewerking van de getroffenen zelf nodig, want het verloop van de ziekte kan alleen worden verbeterd met een goede samenwerking tussen arts en patiënt. Aangezien de ziekte voortdurend evolueert, is het van groot belang dat de patiënt steeds op controle gaat, de therapiemaatregelen volgt en ook zorgt voor voldoende lichaamsbeweging. Natuurlijk is niet elke vorm van sport geschikt voor mensen met reumatoïde artritis. Ook hier moet een passend concept tussen fysiotherapie en andere vormen van sport worden opgesteld met de arts die de patiënt verzorgt. Er is dus veel discipline en inzet van de getroffenen vereist om een progressie van de ziekte en invaliditeit te voorkomen. Ook werd aangetoond dat patiënten die veel over hun eigen ziekte wisten, er veel beter mee om konden gaan en dus ook het verloop van de ziekte positief konden beïnvloeden.

Helaas zijn er ook mensen met reumatoïde artritis die, ondanks vroege therapie en begeleidende maatregelen, een slechte prognose en een verminderde levensverwachting hebben omdat het verloop van de ziekte te ernstig is.

Als naaste familieleden aan reumatoïde artritis lijden, moeten zij naar een specialist gaan voor opheldering, zodra de symptomen zich voordoen. Mensen die al lijden aan reumatoïde artritis moeten zeker regelmatig een arts bezoeken om het verloop van de therapie te controleren en eventueel de medicatie te laten bijstellen. Het beste is een bezoek te brengen aan een reumacentrum, dat een combinatie van medische zorg en fysiotherapie en andere aanvullende maatregelen biedt. Om meer te leren over reumatoïde artritis en hoe met de ziekte om te gaan, zijn steungroepen een goede manier voor patiënten om te leren hoe ze hun dagelijks leven kunnen beheren.

Het is ook belangrijk om regelmatig naar de fysiotherapie te gaan en om thuis zelf gymnastiekoefeningen te doen. Thuisoefeningen kunnen worden geleerd van fysiotherapeuten, maar er zijn ook een aantal video's en boeken die goed zijn voor oefeningen thuis. Het is ook heel belangrijk om regelmatig te bewegen. Het is het beste om met uw arts te bespreken welke sporten geschikt zijn en welke moeten worden vermeden.

Of voeding een goede invloed heeft op reumatoïde artritis is nog niet wetenschappelijk bevestigd. Patiënten melden echter herhaaldelijk dat hun symptomen zijn verbeterd door hun dieet te veranderen. Ook hier is het raadzaam dat elke getroffene zelf nagaat of een ander voedingspatroon een positieve invloed heeft op de ziekte:

Vlees moet bijvoorbeeld zoveel mogelijk worden vermeden omdat het grotere hoeveelheden arachidonzuur bevat. Het lichaam kan uit dit onverzadigde vetzuur stoffen vormen die belangrijk zijn bij pijn en ontstekingsreacties. Indien in de voeding minder arachidonzuur wordt geconsumeerd, zou een verminderde vorming van deze ontstekingsstoffen het ziekteproces verlichten.

Anderzijds is bewezen dat reumatoïde artritis ook tot osteoporose kan leiden, vooral bij een cortisone-therapie. Om osteoporose tegen te gaan, moet men voldoende vitamine D en calcium innemen. Als dit niet mogelijk is via de normale voeding, kan gebruik worden gemaakt van diverse supplementen.

Veel mensen met osteoporose melden dat hun symptomen verbeteren als ze hun voedselinname verminderen. Van vasten wordt echter niet verwacht dat het leidt tot een blijvende vermindering van de symptomen; integendeel, het gebrek aan inname van belangrijke voedingsstoffen kan op lange termijn leiden tot meer symptomen.