Perifeer arterieel occlusief ziektebeeld (pAVK)

Perifeer arterieel occlusief lijden (PAD) is een doorbloedingsstoornis van de slagaders in de armen of benen. De oorzaak is een pathologische vernauwing van de slagaders, waardoor deze niet voldoende bloed kunnen transporteren. De volksnaam "etalageziekte" (Claudicatio intermittens in het Latijn) is gebaseerd op het verschijnsel dat de getroffenen bij het lopen vaak moeten pauzeren wegens de pijnlijke bloedsomloopstoornis. Omdat de ziekte vaak bij rokers voorkomt, wordt hij in de volksmond ook wel "rokersbeen" genoemd. Zeer ernstige vormen van PAOD worden limb ischaemia genoemd (ischaemia betekent gebrek aan bloedtoevoer). Arteriosclerose is de oorzaak van pAVD in ongeveer 95 procent van de gevallen.

In Duitsland wordt ongeveer 15 tot 20 procent van de mensen boven de 70 jaar getroffen door een perifeer arterieel ziektebeeld. Op jongere leeftijd worden mannen vaker getroffen dan vrouwen. Verschillende delen van de bloedvaten kunnen door pAVD worden aangetast - in de meeste gevallen gaat het om de femorale slagader (slagader van het bovenbeen), maar vaak worden ook de vaten van het bekken en het onderbeen aangetast. Niet iedereen merkt de symptomen van de ziekte op, omdat veel mensen hun dagelijkse leven zo beperken dat ze de symptomen niet opmerken.

Vaak gaat PAOD hand in hand met andere ziekten. Aangezien het zeer waarschijnlijk is dat niet alleen de vaten van de armen en benen verkalkt zijn, maar ook alle andere vaten van het lichaam, is het risico van coronaire hartziekten (b.v. myocardinfarct, angina pectoris) en beroerte verhoogd bij pAVD-patiënten.

De belangrijkste oorzaak van perifere arteriële occlusieve ziekte is arteriosclerose. Dit is verantwoordelijk voor ongeveer 95 procent van de gevallen.

Risicofactoren voor de ontwikkeling van PAOD zijn:

• Roken: Rokers hebben driemaal meer kans op pAVD dan niet-rokers. Aangezien rokers meer dan gemiddeld kans hebben om een pAVD te ontwikkelen, wordt dit in de volksmond een "rokersbeen" genoemd.
• Hypertensie (hoge bloeddruk)
• Diabetes mellitus (suikerziekte)
• Stoornissen in het vetmetabolisme: hoog cholesterolgehalte in het bloed

Als er één risicofactor aanwezig is, neemt de kans op het ontwikkelen van de ziekte tweeënhalf keer toe. Als er twee risicofactoren aanwezig zijn, verviervoudigt de kans om de ziekte te ontwikkelen.

Het syndroom van Raynaud (een functiestoornis van de vaatspieren) is een zeldzame oorzaak van PAOD. In zeer zeldzame gevallen kan trombangiitis obliterans (ontsteking van de binnenste laag van de bloedvaten) ook de oorzaak zijn. In dit geval vormen zich kleine trombi (bloedklonters) in de aangetaste bloedvaten, waardoor de bloedstroom wordt belemmerd. Trombangiitis obliterans treft bijna uitsluitend rokers onder de 40. De vaatafsluitingen komen meestal voor in de slagaders van de hand, het onderbeen en de tenen.

Perifeer arterieel occlusief ziektebeeld (pAVD) verloopt in het begin (stadium I) vaak lange tijd pijnloos en symptoomloos. De eerste symptomen worden vaak niet opgemerkt - de getroffenen raadplegen vaak pas een arts wanneer pijn optreedt bij het lopen of in rust. De vaatziekte wordt meestal pas in een zeer laat stadium opgemerkt, omdat de symptomen vaak pas optreden wanneer de vaten voor meer dan 90 procent vernauwd zijn. De reden hiervoor is dat het lichaam collaterale vaten vormt (nieuwe vaten die de vernauwing omzeilen), waardoor het weefsel van voldoende bloed kan blijven worden voorzien.

De ernst van de symptomen hangt af van de plaats van de vaatafsluiting. Als bijvoorbeeld de dijbeenslagader is aangetast, wordt de pijn vooral gevoeld in het onderbeen onderaan. De pijn treedt vooral op tijdens sportactiviteiten of bij het lopen, omdat de beenspieren hier een grotere behoefte aan zuurstof (bloed) hebben. De inspanningspijn dwingt lijders meerdere malen te stoppen tijdens het lopen - vandaar de in de volksmond gebruikte naam "etalageziekte". Naarmate de ziekte vordert, worden de tenen en voeten zichtbaar koeler en ongevoeliger.

De omvang van de symptomen van pAVK kan worden onderverdeeld in de volgende vier stadia (onderverdeling volgens Fontaine-Ratschow):

• Fase 1: geen klachten
• Stadium 2a: pijn bij meer dan 200 meter lopen
• Stadium 2b: pijn bij lopen minder dan 200 meter
• Stadium 3: Pijn in rust
• Stadium 4: Bijkomende weefselschade (necrose, gangreen) ten gevolge van de stoornis van de bloedsomloop.

Het tijdstip waarop mensen de symptomen opmerken, verschilt van persoon tot persoon. Mensen die ook zenuwbeschadigingen hebben als gevolg van diabetes mellitus (diabetische polyneuropathie) voelen vaak weinig ongemak, zelfs in gevorderde stadia van PAOD, als gevolg van een verminderde pijnperceptie.

Acute arteriële occlusie (plotselinge volledige afsluiting van een slagader) veroorzaakt door een acute trombose of embolie veroorzaakt hevige plaatselijke pijn in combinatie met een doof en koud gevoel van de huid. Er is geen pols voelbaar in het gebied na de afsluiting van het bloedvat. Acute arteriële occlusie is een noodgeval en moet onmiddellijk behandeld worden.

Het afnemen van een anamnese geeft de behandelende arts vaak de eerste aanwijzingen van perifeer vaatlijden (pAVD). Bij het lichamelijk onderzoek kunnen huidveranderingen van de extremiteiten, eelt op de voeten, misvormde nagels en haaruitval tekenen zijn van pAVD. De volgende onderzoeken worden verricht om zeker te zijn dat de diagnose juist is:

• Palpatie van de polsslag in de ledematen: Als u PAOD heeft, is de polsslag in uw benen of armen zwak of niet palpabel.
• Voelen van de huidtemperatuur: het door PAOD getroffen been is veel koeler dan het been met normale bloedtoevoer.
• Met een stethoscoop kunt u misschien stromingsgeluiden horen over het vernauwde gedeelte van het bloedvat.
• Doppler-echografie: Deze echografie kan de veranderingen in de bloedstroom in het vernauwde gebied aantonen.
• Enkel-brachiale index: vergelijkende bloeddrukmeting van de benen en de armen.
• Looptest: De patiënt loopt op een loopband met een gestandaardiseerde loopsnelheid tot de pijn optreedt. De loopafstand tot het begin van de symptomen wordt gemeten, wat helpt om het stadium van pAVK te bepalen.
• Angiografie: door het toedienen van contrastvloeistof kunnen de bloedvaten en eventuele vernauwingen zichtbaar worden gemaakt met behulp van verschillende beeldvormende procedures (bijvoorbeeld röntgenstralen).
• Bloedonderzoek: Dit kan mogelijke risicofactoren aan het licht brengen (bijvoorbeeld een verhoogd cholesterolgehalte).

Vaak worden, nadat de diagnose is gesteld, ook de hals- en hartvaten onderzocht op verdere vernauwingen. Als deze vernauwingen in een vroeg stadium worden opgespoord en behandeld, kan het risico op een hartaanval of beroerte worden verkleind.

De basispijler van de therapie voor perifeer arterieel occlusief lijden is de gerichte behandeling van de oorzaken. Voor rokers is de belangrijkste maatregel onmiddellijk te stoppen met roken. In het algemeen kan de ziekte sterk worden verbeterd door regelmatige lichaamsbeweging, een evenwichtige voeding, een normale bloeddruk en bloedlipidengehalten binnen het normale bereik.

Dagelijkse looptraining is een belangrijke maatregel voor het verbeteren van de symptomen van stadium 2 en hoger. De eerste stap is het bepalen van de loopafstand die kan worden afgelegd voordat de pijn begint op te treden - ten minste de helft van deze afstand moet vanaf dat moment meerdere malen per dag worden afgelegd. Op deze manier wordt het lichaam gestimuleerd om zogenaamde collaterale vaten te vormen. Dit zijn bloedvaten die de vernauwing in de slagader omzeilen en zo de slagader overbruggen. Het dagelijkse wandelen mag echter niet zo ver gaan dat het pijn veroorzaakt.

Geneesmiddelentherapie

Naast looptraining krijgen mensen met PAOD ook zogeheten trombocytenaggregatieremmers. Dit zijn geneesmiddelen die het samenklonteren van bloedplaatjes remmen en zo de vorming van bloedklonters voorkomen. Acetylsalicylzuur (ASA) is het geneesmiddel bij uitstek. Bij intolerantie voor deze stof kan in individuele gevallen clopidogrel als alternatief worden voorgeschreven.

Vanaf stadium 2 kan het gebruik van andere geneesmiddelen worden aanbevolen. Zogenaamde fosfodiësteraseremmers (PDE-remmers) werken tegen het samenklonteren van de bloedplaatjes, waardoor het bloed dunner wordt.

Indien de bloedstroom in het bloedvat niet door middel van een operatie kan worden hersteld, kan de therapie worden uitgebreid met intraveneuze toediening van zogenaamde prostanoïden . Deze geneesmiddelen verwijden de bloedvaten en verbeteren de doorstroming van erytrocyten (rode bloedcellen), waardoor het bloed gemakkelijker door de vernauwde bloedvaten kan stromen.

Chirurgie

Een andere optie voor de behandeling van PAOD is een operatie om de vernauwing van de bloedvaten te herstellen. Of er al dan niet wordt geopereerd, hangt af van het stadium van de ziekte en de plaats van de vernauwing. Ondanks de operatie bestaat het risico dat zich na verloop van tijd een nieuwe vernauwing in het aangetaste bloedvat vormt.

De volgende chirurgische maatregelen kunnen worden uitgevoerd als onderdeel van de behandeling van pAVD:

• Angioplastie (vaatverwijding): deze ingreep wordt vooral uitgevoerd op vernauwde vaten in het gebied van de bekken- of de liesslagaderen. Een ballonkatheter wordt via de liesslagader naar het vernauwde bloedvat geschoven en met hoge druk opgeblazen. In veel gevallen kan de vernauwing op deze manier worden heropend of verbreed. Indien ballondilatatie niet mogelijk is wegens een stijve vernauwing, kan een zogenaamde trombendarterectomie (afpellen van de afzettingen) worden uitgevoerd. Eventueel moet een stent (vaatondersteuning) worden geïmplanteerd om het risico op een nieuwe vernauwing van het bloedvat te verkleinen.
• Bypass-operatie: Als de vernauwing grote delen van de beenvaten betreft, kan een bypass-operatie zinvol zijn. Hierbij wordt gebruik gemaakt van een nieuw ingebrachte ader of een buisje van teflon om het bloed rond het vernauwde gedeelte van het bloedvat te leiden.
• Amputatie: Als de bloedstroom door de vernauwing van het bloedvat zo beperkt is dat delen van het ledemaat afsterven, moet het aangetaste ledemaat (bv. tenen) worden geamputeerd.

Een goede prognose voor perifeer vaatlijden hangt sterk af van de vraag of de uitlokkende factoren kunnen worden behandeld. Anders zal de ziekte in de loop van de tijd voortschrijden. Een gezonde levensstijl met voldoende lichaamsbeweging, niet-roken, een evenwichtige voeding en, bij overgewicht, gewichtsvermindering zal de prognose verbeteren.

Bovendien is de prognose beter als de bloedsuikerspiegel, de bloeddruk en het bloedlipidengehalte binnen het normale bereik liggen. Indien aandoeningen zoals hoge bloeddruk of diabetes mellitus aanwezig zijn, moeten deze specifiek worden behandeld.

Bovendien hebben veel mensen met PAOD ook vasoconstricties in het hart en de halsvaten, wat het risico op coronaire hartziekten (myocardinfarct, angina pectoris) en beroerte sterk verhoogt.

Bij sommige patiënten wordt amputatie, bijvoorbeeld van de tenen, noodzakelijk als gevolg van de ontoereikende weefseldoorbloeding. Complicaties komen bijzonder vaak voor bij patiënten die ook aan diabetes lijden.

De levensverwachting van mensen met perifeer vaatlijden is lager dan die van leeftijdgenoten zonder vaatlijden.

Om het risico op perifeer vaatlijden doeltreffend tot een minimum te beperken, moeten de risicofactoren die onder "Oorzaken" zijn vermeld, worden opgespoord en vermeden. Aangezien roken de grootste risicofactor is voor pAVD, is het van essentieel belang te streven naar een rookvrij leven. Bovendien moeten de volgende punten in acht worden genomen:

• Een gezonde, evenwichtige, vetarme voeding met een hoog aandeel fruit en groenten.
• Vermijd verzadigde vetzuren en transvetten. Verzadigde vetzuren komen vooral voor in dierlijke vetten, transvetten in gefrituurde producten zoals chips of friet.
• Behoud van een ideaal gewicht - als u overgewicht heeft, zal zelfs een klein beetje gewichtsverlies het risico op het ontwikkelen van PAOD verminderen.
• Regelmatige lichaamsbeweging - bijzonder doeltreffend is de beoefening van duursporten.
• Ziekten zoals diabetes mellitus (suikerziekte), hypertensie (hoge bloeddruk) of hypercholesterolaemie (hoog cholesterolgehalte) moeten door een arts worden behandeld.