Multiple Sclerose (MS)

Multiple sclerose (MS) behoort tot de groep van chronische ziekten die de hersenen, het ruggenmerg en de oogzenuw aantasten. Het woord "multiple sclerose" is samengesteld uit het woord "skleros" (=hard) en "multiplex" (=veelvoudig). Het klinisch beeld wordt gekenmerkt door ontstekingen van bepaalde zenuwstructuren, die op hun beurt diverse klachten kunnen veroorzaken, zoals visusstoornissen, gevoelsstoornissen, pijn of verlamming. Zo'n uitbraak van de ziekte wordt een "terugval" genoemd.

MS is een auto-immuunziekte waarbij de lichaamseigen afweercellen (immuuncellen), die normaal verantwoordelijk zijn voor het verdrijven van virussen, bacteriën of andere ziektekiemen, structuren in het lichaam aanvallen. Als gevolg daarvan valt het immuunsysteem het omhulsel van de zenuwvezels (myelineschede) aan, waardoor ontstekingen ontstaan in sommige delen van de hersenen, de oogzenuw of het ruggenmerg (centraal zenuwstelsel, CZS). Er is een voortdurende vernietiging van de myelineschede. In dit geval spreekt men van demyelinisatie.

Bovendien worden ook de zenuwvezels en de zenuwcellen door de schade aangetast. De overdracht van zenuwsignalen is niet meer intact, zoals bij gezonde mensen. Soms zijn er ook zenuwstoringen. Deze zenuwuitval kan variëren naargelang van het gebied van het CZS waar de ontsteking (ontstekingshaarden) optreedt. Om deze reden wordt MS vaak "encefalomyelitis disseminata" genoemd, aangezien "disseminata" "verspreid" betekent. "Encephalomyelitis" staat voor basale processen in de hersenen bij MS: "enkephalos" betekent "hersenen" en de uitgang "-itis" kan worden vertaald als het woord "ontsteking".

Het verloop van multiple sclerose vertoont zich in verschillende vormen. In de meeste gevallen is er een volledige regressie van de symptomen voordat een nieuwe terugval optreedt.

90 -95 % van de ziekten hebben een recidief verloop. Bij 30-40% van de mensen met de ziekte treedt echter ook een voortdurende verslechtering zonder terugval op. Sommige mensen hebben de ziekte vanaf het begin zonder terugvallen en worden dan geleidelijk erger.

MS treedt voor het eerst op in de jongvolwassen leeftijd tussen 20 en 40 jaar. Vrouwen worden vaker door de ziekte getroffen dan mannen. Tot nu toe is er geen volledige genezing voor MS bekend. Het verloop kan echter goed worden beïnvloed met medicatie.

Ontdekking van MS:

De ziekte werd voor het eerst medisch beschreven door de Schotse oogarts William MacKenzie rond het einde van de 18e eeuw. Hij ontdekte de ziekte bij een 23-jarige man die plotseling last kreeg van gezichtsstoornissen en verlamming. Later, was hij niet meer in staat om te spreken of zijn urine vast te houden. Twee maanden later vertoonde de betrokkene echter geen symptomen meer.

In 1868 maakte de Franse neuroloog Jean-Martin Charcot een meer gedetailleerde klinische en pathologische beschrijving van de klachten. Hij is er ook in geslaagd de vernietiging van de zenuwscheden vast te stellen op basis van een autopsie. Hij gaf de ziekte de naam "sclerosis en plaques", die tot op heden in Frankrijk de gangbare naam is.

Ontsteking en vernietiging:

Ondanks intensief onderzoek door deskundigen is het nog niet precies duidelijk waarom mensen MS krijgen. Men vermoedt echter dat een foutieve reactie van het immuunsysteem (auto-immuunziekte) een belangrijke rol speelt. Als gevolg daarvan ontstaat een ontsteking in het gebied van het zenuwstelsel, waarbij de zenuwscheden en zenuwvezels steeds verder worden vernietigd, waardoor de overdracht van zenuwimpulsen wordt bemoeilijkt. Het proces van vernietiging wordt demyelinisatie genoemd. In het gevorderde stadium, vergaan ook de zenuwvezels.

Gek immuunsysteem:

Auto-antilichamen hebben tot gevolg dat witte bloedcellen (leukocyten) het zenuwweefsel aanvallen, wat tot ontstekingen kan leiden. De ontstekingshaarden kunnen overal voorkomen. Als ze genezen, blijven er toch littekens achter in de hersenen of het ruggenmerg (plaques). Door de ontsteking worden zenuwimpulsen nu minder goed of helemaal niet doorgegeven. Afhankelijk van waar het brandpunt van de ontsteking zich bevindt, kunnen verschillende klachten optreden. Dit kan verlamming zijn of zintuiglijke en visuele stoornissen. Het klinisch beeld verschilt dus van patiënt tot patiënt.

Genen:

Multiple sclerose heeft waarschijnlijk tot op zekere hoogte ook een erfelijke aanleg. Uit onderzoek is gebleken dat eeneiige tweelingen van ouders die aan MS lijden, 25-30% meer kans hebben om de ziekte te krijgen dan de rest van de bevolking. Bij tweelingen van hetzelfde geslacht is het risico ongeveer 5%. Ouders en kinderen van een MS-patiënt hebben nog steeds een dubbel tot driedubbel verhoogd risico. Naarmate de graad van verwantschap afneemt, neemt ook het risico op het krijgen van MS af.

Het is nog niet duidelijk of een specifiek gen de trigger is voor de ontwikkeling van MS. Men vermoedt echter dat veranderingen in het HLA-DRB1 antigeen, het apolipoproteïne E of het interferon gamma gen een niet onbelangrijke rol spelen. Onderzoeksresultaten tonen aan dat MS een ernstiger verloop kent bij mensen met bepaalde genen. Andere onderzoekers vermoeden dat de genen JAG1 of POU2AF1 de oorzaak zijn van multiple sclerose.

Infecties:

Deskundigen zien vaak een verband tussen het ontstaan van MS en een infectie, zoals een virale infectie met humaan herpesvirus-6 (HHV-6), humaan endogeen retrovirus (HERV) of Epstein-Barr-virus (EBV). Tot dusver is nog niet definitief bewezen of deze hypothesen waar zijn.

Adolescenten en vooral volwassenen die besmet zijn met EBV (infectieuze mononuclease) hebben waarschijnlijk een twee- tot driemaal hoger risico om MS te ontwikkelen dan mensen zonder EBV-infectie. Ook andere ziektekiemen worden ervan verdacht betrokken te zijn bij de ontwikkeling van MS. Het gaat onder meer om de bacterie Chlamydia pneumoniae, die vaker in het hersenvocht van MS-patiënten is aangetroffen dan bij gezonde mensen. Andere studies leverden echter geen harde bewijzen voor deze hypothese.

Levensstijl en milieu:

Milieufactoren en een bepaalde levensstijl kunnen ook bijdragen tot de ontwikkeling van MS. Een voorbeeld is roken, dat niet alleen het risico op MS verhoogt, maar ook de progressie van de ziekte zou versnellen. Toch kan MS niet alleen worden veroorzaakt door een ongezonde levensstijl.

De hoeveelheid vitamine D in het lichaam kan mogelijk ook een rol spelen. Mensen die in hun jeugd aan meer zonlicht zijn blootgesteld en daardoor meer vitamine D kunnen aanmaken, lopen minder kans op MS dan mensen met een laag vitamine D-gehalte.

Een voorbeeld hiervan is de inheemse bevolking in Groenland, die van oudsher een dieet volgt dat rijk is aan vitamine D en minder kans heeft om MS te ontwikkelen. Er is echter nog niet aangetoond dat het innemen van vitamine D-supplementen beschermt tegen MS.

Geslacht:

Volgens de statistieken hebben vrouwen meer kans om MS te ontwikkelen dan mannen. De oorzaak van dit verschijnsel kan liggen in tot dusver onbekende omgevingsfactoren.

Verschillende factoren samen:

Het is zeer waarschijnlijk dat er niet één bepaalde factor is die leidt tot het ontstaan van MS, maar eerder een samenspel van vele factoren wordt geacht de trigger te zijn. Deze factoren omvatten levensstijl met eetgewoonten, genen, virale infecties en andere omgevingsfactoren.

De omvang van de symptomen hangt af van de plaats van oorsprong van het ontstekingshaardje en kan dus sterk variëren.

De eerste verschijnselen doen zich meestal plotseling en bij volkomen welbevinden voor. In zeldzame gevallen kunnen de symptomen zich ook geleidelijk ontwikkelen. Een derde van de getroffenen heeft eerst last van zintuiglijke stoornissen, die worden gekenmerkt door een gevoel van gevoelloosheid of tintelingen in de benen en armen. Een op de vijf patiënten heeft aanvankelijk last van onnatuurlijke vermoeidheid, problemen met de stoelgang of het onvermogen om goed te lopen en te staan. Andere klachten zijn eerder zeldzaam als eerste symptomen.

Het begin van MS komt meestal volkomen onverwacht. Normaal voelt de getroffen persoon zich goed. De eerste symptomen verschijnen binnen enkele uren of dagen. Het is nogal atypisch voor MS dat de ziekte zich langzaam openbaart en dat de mate van de symptomen soms sterker en soms zwakker is, zodat de patiënten er nauwelijks iets van merken.

De meeste getroffenen zijn tussen de 20 en 40 jaar oud wanneer de symptomen voor het eerst merkbaar worden. Een derde van de patiënten heeft in het begin last van gevoelsstoornissen, die zich uiten als gevoelloosheid en tintelingen in de benen en armen.

Ongeveer 16 procent klaagt over visuele stoornissen in het begin. Anderen lijden aan een gebrek aan kracht in de armen (zeldzamer ook in de benen), alsook aan een gestoorde blaaslediging of pijn. Het kan echter ook gebeuren dat verschillende symptomen tegelijkertijd optreden.

Als er ontstekingshaarden met uitgesproken symptomen zijn, spreekt men van een terugval. Na een opflakkering nemen de symptomen meestal af, totdat er op een later tijdstip weer een opflakkering optreedt. In sommige gevallen komen er naast de bestaande symptomen nieuwe bij, die ook na enige tijd kunnen verdwijnen.

Het verloop van de ziekte verschilt sterk van patiënt tot patiënt. Bij sommige patiënten verdwijnen de symptomen volledig na een terugval, terwijl ze bij anderen gedeeltelijk aanwezig blijven. Soms worden de symptomen erger en erger, zodat terugvallen niet meer te herkennen zijn.

Meer dan 50% van de patiënten krijgt in de loop van de ziekte last van loop- en evenwichtsproblemen of spasticiteit (spierkrampen), zij worden getroffen door ernstige vermoeidheid, hebben een gevoel van zwakte in hun ledematen of kunnen hun blaas niet meer goed legen. Bovendien kunnen mannen last krijgen van erectiestoornissen. Drie van de vier patiënten hebben een verminderd gezichtsvermogen in één oog, terwijl anderen dubbel zien.

Ongeveer één op de twee patiënten heeft last van onzekerheid bij het wijzen en mikken, psychische stoornissen (zoals depressie), spraakstoornissen, cognitieve stoornissen (zoals concentratiestoornissen) of darmledigingsstoornissen.

Zelden, maar soms, zijn er andere symptomen, zoals hoofdpijn, pijn of verlamming in het gezicht, pijn in het lichaam, gevoelloosheid of gebrek aan kracht in de armen, of een tintelend gevoel in de nek wanneer het hoofd wordt gebogen.

Over het algemeen is de diagnose zeer ingewikkeld, omdat MS zich met vele symptomen kan manifesteren en sommige mensen slechts enkele symptomen hebben, terwijl anderen er verscheidene tegelijk hebben.

De diagnose is meestal zeer moeilijk omdat er, in tegenstelling tot andere ziekten, geen typische symptomen zijn die uniek zijn voor multiple sclerose. De meeste symptomen kunnen ook symptomen zijn van een andere ziekte, zoals stoornissen van de bloedsomloop in de hersenen of een hernia. Om een diagnose te kunnen stellen, worden de volgende onderzoeksstappen gebruikt:

• Medische voorgeschiedenis (anamnese)
• Lichamelijk onderzoek (klinische bevindingen)
• Technische en laboratoriumonderzoeken (bv. MRI (magnetic resonance imaging), evoked potentials, onderzoek van de zenuwvloeistof, bloedonderzoek).

Bij het afnemen van de anamnese vraagt de arts naar de duur van de klachten en hoe ze zijn ontstaan. Sommige mensen weten niet dat de symptomen waaraan zij al maanden of soms zelfs jaren lijden, de eerste tekenen van MS kunnen zijn. Soms beschrijven patiënten dat zij lange tijd geleden een vreemd gevoel in een arm of been hadden gedurende enkele dagen tot weken, wat kan wijzen op een ontsteking in het ruggenmerg. De klachten worden vaak genegeerd en krijgen geen verdere aandacht omdat ze niet bijzonder uitgesproken zijn of onmiddellijk weer verdwijnen (bijvoorbeeld in het geval van een ontsteking van de oogzenuw). In veel gevallen vindt de dokter geen oorzaak.

Het is ook belangrijk te weten of de persoon of een familielid een auto-immuunziekte heeft.

Er moet worden gevraagd naar verschijnselen zoals moeilijkheden met de stoelgang, problemen met urineren of geslachtsgemeenschap, of snelle vermoeidheid en concentratieproblemen, alsook depressieve stemmingen.

Na de anamnese wordt een lichamelijk onderzoek verricht, waarbij een normaal klinisch en een neurologisch onderzoek worden verricht.

Bovendien is er een controle van het visuele vermogen. Om de mate van destructie door ontstekingshaarden te bepalen, worden bepaalde schalen gebruikt, zoals de Expanded Disability Status Scale (EDSS) of de Multiple Sclerosis Functional Composite Scale (MSFC).

De "paced auditory serial addition test" (PASAT) wordt gebruikt om aandachts- of concentratiestoornissen te meten. Bij deze test worden 60 getallen van één cijfer op een band afgespeeld. De proefpersoon wordt dan gevraagd het tweede getal bij het eerste op te tellen en de som te noemen. Dit patroon gaat door tot het einde.

Naast het zuiver neurologisch onderzoek is er ook een neuropsychologisch onderzoek. Deze examens bestaan uit het testen van leervermogen, taalverwerking of geheugen. Bepaalde tests worden ook voor dit doel gebruikt.

Als zich problemen met urineren voordoen, kan dit gedrag worden gecontroleerd door middel van een mictieprotocol. In dit protocol noteert de patiënt hoe vaak hij of zij urineert. De hoeveelheid urine die na het urineren in de blaas achterblijft, wordt genoteerd (bepaling van de residuele urine). In sommige gevallen wordt dit gevolgd door een urodynamisch onderzoek. Dit is een meetprocedure waarbij druksondes en elektroden worden gebruikt om de werking van de blaas te onderzoeken.

Evoked potentials (VEP, SSEP, MEP, AEP) worden gemeten om de omvang van de ziekte vast te stellen. Potentialen zijn elektrische spanningen die optreden in de zenuw- en spiercellen. Met behulp van elektroden worden deze potentialen afgeleid en opgenomen na elektronische versterking.

Bovendien wordt een magnetische resonantie beeldvorming (MRI) van de schedel en het ruggenmerg uitgevoerd. Ontstekingshaarden en plaques in de hersenen die groter zijn dan twee millimeter zijn reeds zichtbaar in het begin van de ziekte. Een voordeel van MRI ten opzichte van andere diagnostische procedures is dat veranderingen al zichtbaar zijn wanneer de patiënt nog volledig symptoomvrij is.

Als verder onderzoek wordt cerebrospinaal vocht afgenomen (CSF-diagnostiek). Om deze te verkrijgen moet de arts tussen de wervels prikken met een fijne naald in het gebied van de middelste lumbale wervelkolom. Een ontsteking van de hersenen en het ruggenmerg kan door een dergelijke liquorpunctie worden opgespoord. Als iemand aan MS lijdt, is het aantal van bepaalde afweercellen (leukocyten, plasmacellen) in de hersenvloeistof verhoogd. In dit geval kunnen ook antilichamen zoals immunoglobuline G (IgG) worden opgespoord. Bovendien kan de arts zien of de ontsteking daadwerkelijk wordt veroorzaakt door MS of door ziektekiemen (bv. de ziekte van Lyme).

Bij het bloedonderzoek worden de volgende parameters geregistreerd:

• CBC
• Leverwaarden
• Nierwaarden
• Schildklier functie
• Bloedsuiker
• Vitamine B12
• Reumatoïde factoren
• Antinucleaire antilichamen (ANA)
• Anti-fosfolipide antilichamen
• Lupus anticoagulans
• Ontstekingsmarkers (C-reactief proteïne= CRP)
• Angiotensine omzettende enzymen (ACE)
• Ziekte van Lyme

De urine van de betrokkene wordt ook onderzocht.

Meestal liggen de laboratoriumwaarden van MS-patiënten binnen het normale bereik. Ze worden echter wel genomen om andere ziekten uit te sluiten die soortgelijke symptomen kunnen vertonen. Daarom zijn in sommige gevallen verdere bloedonderzoeken nodig, zoals:

• ANCA
• ENA
• HIV-serologie
• HTLV-1 serologie
• TPHA
• Bepaling van langeketenvetzuren
• Mycoplasma serologie
• Methylmanyl uitscheiding in de urine

Bepaalde laboratoriumwaarden kunnen een verandering vertonen onder behandeling met bepaalde geneesmiddelen. Dit is bijvoorbeeld het geval bij therapie met cortisone: het aantal witte bloedcellen (leukocyten) neemt af, terwijl het toeneemt bij behandeling met immunosuppressiva. De bloedsuiker stijgt ook wanneer de getroffen persoon cortisone inneemt.

Aangezien de diagnose van MS niet eenvoudig is, kan het soms weken, maanden of zelfs jaren duren voordat duidelijk is aan welke ziekte de patiënt lijdt.

Tot dusver is er geen duidelijke therapie die een genezing van MS belooft. Hetzelfde geldt echter voor vele andere chronische ziekten, zoals diabetes of hoge bloeddruk (hypertensie). Men kan alleen maar proberen het verloop van de ziekte gunstig te beïnvloeden, de symptomen te verlichten en de voortgang van de ziekte te vertragen door middel van medicijnen en andere therapieën.

De therapie van MS heeft de volgende doelstellingen:

• De door een aanval veroorzaakte symptomen moeten, indien mogelijk, volledig verdwijnen.
• Verdere terugvallen moeten worden voorkomen.
• Blijvende handicaps moeten worden vermeden.
• Als bestaande handicaps zich toch voordoen, mogen zij in ieder geval niet verergeren.

Om deze doelen te bereiken, kan men kiezen uit de volgende therapie-opties:

• Medicatie
• Fysiotherapie
• Activering en bezigheidstherapie (bezigheidstherapie of psychotherapie)

De afzonderlijke therapieën vertonen echter een wisselende mate van doeltreffendheid. Het effect van sommige therapieën is nog omstreden. Deze omvatten acupunctuur, Bach-bloesemtherapie, meditatietechnieken, craniosacraaltherapie, hypnose en ontspanningsoefeningen.

Bij de behandeling van MS met geneesmiddelen kan een onderscheid worden gemaakt tussen drie therapeutische benaderingen:

• Therapie van de acute aanval: cortisone via de ader. Als het om een acute aanval gaat, wordt bloedwassing (plasmaferese) of mitoxantrone (cytotoxisch antibioticum, remt celdeling en groei) gebruikt.
• Symptomatische therapie: Behandeling van niet-specifieke symptomen, zoals spasticiteit, pijn, depressie, blaas- of darmledigingsstoornissen. Er zijn verschillende preparaten verkrijgbaar, afhankelijk van de aard van de symptomen.
• Langdurige therapie: gebruik van immunomodulerende of immunosuppressieve preparaten. Zij leiden tot een verandering of onderdrukking van het immuunsysteem (b.v. interferonen beta 1-a en beta 1-b, glatirameer acetaat, azathioprine, mitoxantrone, intraveneuze immunoglobulinen). De behandeling wordt in fasen gegeven. Deze therapie wordt hoofdzakelijk toegepast in geval van een recidief verloop van de ziekte.

Recente studies tonen aan dat de prognose van MS-patiënten is verbeterd. Gemiddeld duurt het 20 tot 29 jaar voordat een patiënt niet meer in staat is honderd meter te lopen zonder loophulpmiddel. In het verleden verscheen dit onvermogen pas na ongeveer 15 jaar. De betere prognose is vooral te danken aan de verbeterde therapiemogelijkheden.

In het algemeen is het verloop van de ziekte zeer moeilijk te voorspellen. Wel kan worden gesteld dat de eerste twee tot drie jaar na de diagnose een grote rol spelen. Mensen die in het beginstadium veel episoden met ernstige symptomen hebben gehad, hebben gewoonlijk een ernstiger verloop van de ziekte over een langere periode dan patiënten bij wie er enkele jaren tussen de episoden liggen voordat zich een nieuwe episode voordoet.

In sommige gevallen kan het ook gebeuren dat blijvende symptomen weer verdwijnen. Dit wordt remissie genoemd. Bij relapsing-remitting MS treedt remissie vaak binnen de eerste paar jaar op (secundair progressieve MS). Intussen kan aan de hand van de volgende factoren worden geconcludeerd of het verloop van de ziekte gunstig of ongunstig is:

Indicaties voor een gunstig verloop van MS:

• Vrouwelijk geslacht bij geboorte
• Leeftijd van begin onder 40 jaar
• Begin met slechts één symptoom
• Begin met optische neuritis of met sensorische symptomen (bv. sensorische stoornissen)
• Volledig herstel na de eerste episode
• Puur recidiverend verloop
• Aanvankelijk onopvallende MRI
• Lang interval tussen de eerste en tweede terugval
• Weinig terugvallen in het verloop van de ziekte
• Weinig invaliditeit een paar jaar na het begin van MS

Indicaties voor een ongunstig verloop van MS:

• Mannelijk geslacht
• Leeftijd van begin boven de 40 jaar
• Begin met meerdere symptomen
• De ziekte manifesteert zich eerst met evenwichtsstoornissen, of andere aandoeningen van het cerebellum of de hersenstam, alsook met een blijvende krachtvermindering of met blaasledigingsstoornissen
• Geen volledig herstel na de eerste episode
• Chronisch progressief verloop vanaf het begin
• Vanaf het begin talrijke en karakteristieke veranderingen in de MRI
• Klein interval tussen eerste en tweede terugval
• Veel terugvallen in het verloop van de ziekte
• Reeds enkele jaren na het begin van MS zijn handicaps merkbaar

Van sommige factoren is bekend dat zij een negatieve invloed hebben op het verloop van de ziekte. Deze factoren omvatten infecties, vaccinaties, een ongeval en een zware operatie. Een verblijf in een warm klimaat, sterke lichamelijke of psychische stress, alsook koorts kunnen eveneens een ongunstig effect hebben op de ziekte. Vrouwen die net bevallen zijn, hebben vaak last van terugvallen in de eerste maanden na de bevalling. Een warm bad of een snelle, diepe ademhaling (hyperventilatie) kan een zogenaamde pseudo-opflakkering veroorzaken. Dit wordt gekenmerkt door een drastische verergering van de symptomen, die echter snel en volledig verdwijnen.

Andere triggers die kunnen leiden tot een terugval, pseudo-terugval of verergering van de symptomen zijn:

• Infecties, vooral virale infecties (zoals een griepachtige infectie).
• Grote operatie
• Hormonale veranderingen (zoals puerperium)
• Sommige vaccinaties, voornamelijk met levende vaccins
• Ernstige fysieke en psychologische spanningen
• Desensibilisatiemaatregelen wegens een allergie (=hyposensibilisatie)
• Immuunstimulerende geneesmiddelen (dit kan ook gelden voor kruidenpreparaten)

Elke tweede MS-patiënt sterft aan complicaties van de ziekte in de gevorderde stadia. Deze complicaties omvatten bijvoorbeeld nier- en longontsteking (nefritis of longontsteking), ernstig nier- of longfalen (nierfalen of longfalen) of bloedvergiftiging (sepsis). Sommige patiënten lijden ook aan ernstige depressies en plegen om die reden zelfmoord. Anderen sterven door ongelukken die veroorzaakt worden door handicaps. Ongeveer 50 procent van de patiënten sterft aan gewone doodsoorzaken die ook de gezonde bevolking kunnen treffen, zoals een hartaanval, kanker of een beroerte.

Multiple sclerose treft vooral mensen tussen de 20 en 40 jaar. Veel mensen met de ziekte kunnen nog jaren zonder problemen doorwerken. Later kan de ziekte de lichamelijke prestaties echter zodanig aantasten dat de getroffenen hun werk slechts ten dele of helemaal niet meer kunnen doen.

Of MS-patiënten een kortere levensverwachting hebben dan gezonde mensen, hangt af van de specifieke vorm van de ziekte en de leeftijd waarop de ziekte optreedt. Mensen die op jonge leeftijd MS krijgen, hebben een levensverwachting die ongeveer zes tot zeven jaar korter is dan die van gezonde mensen van dezelfde leeftijd.