Meningitis bij baby's en kinderen

Meningitis is een acute ontsteking van het hersenvlies, die vooral mensen met een verzwakt immuunsysteem, maar ook zuigelingen en kleine kinderen, in gevaar brengt. Het wordt meestal veroorzaakt door een infectie met virussen of bacteriën. Vaccinatie is mogelijk tegen twee van de ziekteverwekkers van meningitis, namelijk meningokokken en pneumokokken. Sinds 2006 beveelt de Permanente Vaccinatiecommissie van het Robert Koch Instituut vaccinatie tegen meningokokken en pneumokokken aan. Deze vaccinatie-aanbeveling geldt voor kinderen en wordt beschouwd als basisimmunisatie.

Als meningitis wordt vermoed, is onmiddellijke behandeling bijzonder belangrijk. De hersenvliezen omgeven de hersenen en hebben tot taak de hersenen te beschermen tegen mechanische schokken. Bovendien lopen door dit gebied de bloedvaten en de afvoerkanalen voor het zenuwvocht dat in de hersenen wordt geproduceerd (cerebrospinaal vocht). Als deze hersenvliezen ontstoken zijn, kan dit de functie van de hersenen aanzienlijk belemmeren. Temperatuur en waterhuishouding zijn verstoord. Daarom kunnen de gevolgen bijzonder ernstig zijn voor kleine kinderen. In het ergste geval kan meningitis dodelijk zijn. Bijzondere aandacht moet worden besteed aan bacteriële meningitis, omdat deze zeer ernstig kan zijn en dus snel moet worden behandeld. Om late ontdekking te voorkomen, moeten ouders in staat zijn de belangrijkste symptomen te herkennen. Deze omvatten stijve nek, koorts en gevoeligheid voor licht.

Meningitis komt vaker voor in de winter- en lentemaanden. Al met al is meningitis toch een van de zeldzame infectieziekten in Duitsland. Momenteel bedraagt het aantal gevallen ongeveer 0,5 tot 5 per 100.000 inwoners. In landen met minder goede hygiënische omstandigheden is het aantal ziektegevallen aanzienlijk hoger.

Bacteriën:

De meest voorkomende verwekkers van bacteriële meningitis bij kinderen zijn pneumokokken, meningokokken en Haemophilus influenzae. Bij veel mensen kunnen meningokokken ongemerkt in de neus-keelholte worden aangetroffen zonder schade te veroorzaken. Als de getroffen persoon echter lijdt aan een verzwakt immuunsysteem, verspreiden de bacteriën zich gemakkelijk via de bloedbaan en bereiken zo de hersenvliezen, waar zij de aanleiding kunnen zijn tot meningitis.

Meningitis kan ook ontstaan als complicatie van longontsteking, otitis media of tuberculose. Een andere risicofactor is een breuk van de schedelbasis, waardoor bacteriën gemakkelijk van buitenaf het hersenvlies of de hersenen kunnen bereiken.

Meningokokken, die via druppelinfectie worden overgedragen, worden als bijzonder besmettelijk beschouwd. Dit gebeurt bijvoorbeeld bij hoesten, niezen of praten. Vooral plaatsen waar veel mensen in een kleine ruimte samenkomen, zoals kleuterscholen of scholen, lopen gevaar.

Bij pasgeborenen kan meestal worden aangenomen dat andere bacteriën, zoals streptokokken (Streptococcos agalactiae), Escherichia coli en Proteus mirabilis, hersenvliesontsteking veroorzaken.

Virussen:

Vroege zomermeningo-encefalitis (FSME) wordt overgedragen door virussen. Het risico van besmetting is bijzonder hoog in dichtbeboste epidemiegebieden van maart tot november. Kinderen moeten in ieder geval gevaccineerd worden, omdat zij zeer vaak het slachtoffer van tekenbeten zijn.

Meningitis kan binnen een paar dagen volledige symptomen vertonen. In sommige gevallen kan dit ook binnen enkele uren gebeuren.

De karakteristieke symptomen zijn:

• Hoofdpijn
• Nekstijfheid
• Gevoeligheid voor licht
• Gevoeligheid voor aanraking
• Gevoeligheid voor pijn

Deze kenmerken hoeven zich echter niet noodzakelijkerwijs voor te doen. Zuigelingen vertonen vaak andere symptomen, zoals buikpijn, spraakstoornissen en/of braken.

Andere tekenen kunnen zijn

• Hoge koorts
• Gebrek aan speelsheid, verlies van eetlust
• Vermoeidheid, slaperigheid, die kan gaan tot verwardheid of bewusteloosheid
• Epileptische aanvallen
• Uitslag, die zich kan manifesteren als heldere tot donkerrode vlekken of vlekken (petechiën)

Bij baby's zijn er nog andere symptomen:

• Plotselinge weigering om te eten
• Springerigheid
• Hoog en schril huilen
• Opvallende slaperigheid en apathie
• Uitpuilende botspleten in de schedel van het kind (fontanelle).

Als deze symptomen zich voordoen, moet onmiddellijk een arts worden geraadpleegd.

Vaak zijn er heel duidelijke symptomen die op meningitis wijzen. Deze symptomen omvatten stijve nek (meningismus) hoofdpijn, gevoeligheid voor licht en aanraking.

Lumbaalpunctie:

Om meningitis vast te stellen, neemt de arts wat cerebrospinaal vocht (CSF) af. Dit gebeurt met behulp van een fijne naald, waarmee een kleine hoeveelheid hersenvocht uit het ruggenmergkanaal wordt opgezogen. Dit monster wordt dan onderzocht op bacteriën, virussen en tekenen van ontsteking. Dit onderzoek kan niet geheel pijnloos zijn. Plaatselijke verdovingspleisters worden gebruikt om de pijn tegen te gaan.

Bloedonderzoek:

Om ook bacteriën en tekenen van ontsteking op te sporen, wordt een bloedmonster genomen dat in het laboratorium wordt geanalyseerd. Nadat het bloedmonster is genomen, wordt de immuunrespons van het bloed en de liquor vergeleken. Als in beide vloeistoffen antilichamen tegen een bepaalde ziekteverwekker worden aangetroffen, kan de oorzaak met zekerheid worden vastgesteld. Voor sommige pathogenen, zoals meningokokken, kan ook de bijzonder snelle detectiemethode van de polymerasekettingreactie (PCR) worden gebruikt.

Verdere onderzoeken:

Als er een vermoeden bestaat dat een kind aan meningoencefalitis lijdt, d.w.z. dat zowel het hersenvlies als het hersenweefsel zijn aangetast, wordt ook een computertomografie (CT) of magnetische resonantiebeeldvorming (MRI) verricht. Hierdoor kunnen mogelijke complicaties zoals zwelling van de hersenen (hersenoedeem), drainagestoornissen van de hersenventrikels (hydrocefalus) of abcessen vroegtijdig worden opgespoord.

Bacteriële meningitis:

Zelfs als het vermoeden van meningitis nog niet is bevestigd, moet onmiddellijk een antibioticumkuur worden gegeven. Dit zou acht tot tien dagen moeten duren. Als de laboratoriumresultaten een duidelijke bevestiging geven, wordt de patiënt nog zeven tot 14 dagen in het ziekenhuis behandeld.

Indien het oorzakelijk pathogeen nog niet geïsoleerd is, wordt de behandeling meestal gegeven met een combinatie van verschillende antibiotica. Zodra de ziekteverwekker is geïdentificeerd en zijn gevoeligheid voor antibiotica is getest, kan de behandeling worden voortgezet met één enkel antibioticum dat het meest doeltreffend is tegen de ziekteverwekker in kwestie.

In de meeste gevallen kan men ervan uitgaan dat de kans op bijwerkingen bij de toediening van antibiotica gering is. Soms kunnen echter toch intolerantiereacties optreden, zoals jeuk, diarree en plaatselijke irritatie op de plaats van de infuusnaald.

Virale meningitis:

In het algemeen kan men uitgaan van een milder verloop bij virale meningitis. Daarom wordt het niet behandeld met antibiotica, omdat deze methode virussen niet kan bestrijden. Afhankelijk van de symptomen en het virus kunnen pijnstillers en koortsverlagende middelen worden gebruikt. Niettemin moeten kinderen met virale meningitis in het ziekenhuis onder observatie blijven om complicaties in een vroeg stadium te kunnen behandelen.

Bacteriële meningitis:

Als hersenvliesontsteking op tijd wordt herkend en behandeld, is er in de meeste gevallen een goede kans op genezing. Dit hangt echter af van het soort ziekteverwekker en de tijd tussen de eerste symptomen en het begin van de antibioticatherapie. Als het kind de meningitis heeft overleefd, moet er nazorg worden verleend.

In tegenstelling tot bacteriële meningitis, is virale meningitis vrij zeldzaam. Zonder behandeling, leidt bacteriële meningitis vaak tot de dood. Zelfs met tijdige behandeling sterft tot tien procent van de kinderen en volwassenen aan deze ziekte, omdat zij zich in sommige gevallen zeer snel kan ontwikkelen. Bij zuigelingen wordt de situatie nog verergerd door het feit dat de symptomen vaak niet duidelijk herkenbaar zijn en de behandeling dus pas later begint.

Virale meningitis:

Meningitis veroorzaakt door virussen heeft bij kinderen meestal een milder verloop dan bacteriële meningitis.

Een gevaar van meningitis is de overgang naar encefalitis (ontsteking van de hersenen). Dit kan blijvende schade aan het gehoor en de hersenen van het kind veroorzaken. Het kan ook leiden tot epileptische aanvallen en, in het ergste geval, de dood. Blijvende schade kan ook lichamelijke of geestelijke handicaps bij het kind veroorzaken.

Om hersenvliesontsteking en andere besmettelijke ziekten tegen te gaan, is het belangrijk ervoor te zorgen dat het immuunsysteem van het kind niet gedurende lange tijd verzwakt is. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn als het kind een slecht dieet heeft of een griepinfectie heeft opgelopen. Daarom is het belangrijk om evenwichtig te eten, rijk aan vitamines, en om kleine ziektes altijd te genezen.

Sinds 2006 beveelt de Permanente Vaccinatiecommissie (STIKO) van het Robert Koch-Instituut meningokokken- en pneumokokkenvaccinatie voor kinderen aan als basisimmunisatie. Vanaf de leeftijd van drie jaar kunnen kinderen ook worden ingeënt tegen Haemophilus influenzae type b (Hib).

Na het eerste levensjaar is vaccinatie tegen vroege zomermeningo-encefalitis (FSME), die door teken kan worden overgebracht, ook een optie. Mensen die in gebieden wonen waar TBE wijdverbreid is, moeten worden gevaccineerd.

Als een geval van meningitis in de omgeving bekend is, moet contact met mogelijk besmette personen worden voorkomen. Meningokokkeninfecties moeten gemeld en geïsoleerd worden. Als meningitis is vastgesteld, krijgen ouders, naaste familieleden en vrienden ook antibiotica om te slikken (chemoprofylaxe), zoals rifampicine, dat ook werkzaam is tegen pneumokokken.