Meningitis (algemeen)

Meningitis is een ontsteking van het hersenvlies. De hersenvliezen zijn een laag bindweefsel die de hersenen omgeeft. Virussen of bacteriën kunnen de oorzaak zijn van meningitis. Het kan ook vaak gebeuren dat in de loop van deze meningitis een ontsteking van de hersenen (encefalitis) optreedt. In dit geval heet het meningoencephalitis.

Tot de risicogroep voor meningitis behoren kinderen en mensen met een verzwakt immuunsysteem. Meningitis is een van de meest voorkomende infectieziekten in ontwikkelingslanden.

In de westerse geïndustrialiseerde landen daarentegen ligt het aantal mensen dat aan meningitis lijdt rond de 0,5 tot 5 per 100.000 inwoners en is dus zeer zeldzaam. De meest voorkomende oorzaak van meningitis bij kinderen is de zogenaamde meningokok, die tot de klasse van de bacteriën behoort.

In het algemeen kan worden gesteld dat het aantal gevallen van meningitis afneemt. De reden hiervoor is de invoering van vaccinaties tegen de meest voorkomende meningitisverwekkers, zoals de vaccinatie tegen Haemophilus influenzae type b, de meningokokkenvaccinatie, de pneumokokkenvaccinatie en de vaccinatie tegen de door virussen veroorzaakte vroege zomermeningo-encefalitis (FSME).

De belangrijkste oorzaken van meningitis zijn bacteriën en virussen. In zeldzame gevallen kan ook schimmel- of parasitaire meningitis optreden en, nog zeldzamer, kan een kwaadaardige kanker de oorzaak zijn van een zogenaamde meningeosis carcinomatosa. Straling kan ook irritatie van de hersenvliezen veroorzaken.

Mensen met een zwak immuunsysteem worden meestal getroffen door meningitis. De ziekteverwekkers zijn gelokaliseerd in de bloedbaan en dringen zo de hersenen binnen, of ze migreren vanuit omliggende organen. Een middenoorontsteking (otitis media) of een sinusinfectie (sinusitis) kan bijvoorbeeld in zeldzame gevallen hersenvliesontsteking veroorzaken.

Bacteriële meningitis:

De meest voorkomende oorzaak van meningitis wordt beschouwd als een groep bacteriën die meningokokken worden genoemd. Pneumokokken volgen op de tweede plaats, evenals andere bacteriën zoals Haemophilus influenzae. De reden waarom hersenvliesontsteking plotseling optreedt bij gezonde mensen is nog niet duidelijk. Meningokokken worden soms ook aangetroffen in de neus-keelholte bij gezonde mensen. Daar gedragen ze zich gewoonlijk onopvallend, maar kunnen ze op andere mensen worden overgedragen.

Virale meningitis:

Virale meningitis treedt vaak tegelijk op met een andere virale ziekte. Bij sommige bofpatiënten is bijvoorbeeld virale meningitis vastgesteld. De hersenvliezen kunnen ook een doelwit zijn voor het waterpokken- en mazelenvirus. Teken kunnen ook een vorm van hersenvliesontsteking overdragen die bekend staat onder de afkorting TBE.

Het duidelijkste symptoom van meningitis is een stijve nek (meningismus). De pijn neemt toe als het hoofd voorover wordt gebogen. Als er ook gehoorproblemen zijn, is dit een teken van een bijkomende bacteriële ontsteking van het binnenoor (labyrinthitis).

Andere tekenen zijn:

• Ik voel me erg ziek
• Hoofdpijn
• Hoge koorts
• Braken
• Verhoogd gevoel van pijn
• Verlegenheid voor licht
• Verwarring en duizeligheid, wat kan leiden tot coma.

Bij kinderen zijn deze symptomen van de ziekte minder uitgesproken en duidelijker. Hoe jonger de getroffen persoon, hoe moeilijker het is om een diagnose te stellen. Deze patiënten hebben vaak ernstige buikpijn en, in sommige gevallen, epileptische stuiptrekkingen.

Een ander symptoom van meningokokkenmeningitis zijn kleine puntvormige bloedingen op de huid, petechiën genoemd. Dit wordt gezien als een teken dat de bacterie in de bloedbaan zit. Deze toestand wordt als uiterst dringend beschouwd. In dat geval moet onmiddellijk een arts worden geraadpleegd, die een passende antibioticumkuur zal instellen.

Het eerste onderzoek bij verdenking op meningitis is een lumbaalpunctie, waarbij hersenvocht (CSF) uit het ruggenmergkanaal wordt afgenomen en onderzocht op tekenen van infectie en ziekteverwekkers (CSF-diagnostiek).

Een kenmerkend symptoom van meningitis veroorzaakt door bacteriën is een purulente, troebele hersenvloeistof. Bij virale of parasitaire ontstekingen daarentegen is het cerebrospinaal vocht visueel onveranderd, waardoor de diagnose complexer is. Bovendien wordt een bloedmonster genomen en onderzocht op bacteriën en algemene tekenen van ontsteking, zoals een toename van ontstekingscellen (leukocyten).

Een bijzonder snel resultaat wordt verkregen door middel van een polymerasekettingreactie (PCR). Bij deze methode wordt het genetisch materiaal (DNA) van de ziekteverwekker vermenigvuldigd, waaruit kan worden geconcludeerd dat de ziekteverwekker überhaupt aanwezig is. De korte wachttijd voor de uitslag is bijzonder nuttig wanneer meningitis wordt vermoed, aangezien deze ziekte onmiddellijke behandeling vereist. PCR kan echter alleen worden gebruikt voor bepaalde pathogenen.

Het voordeel van een computertomografie (CT) of een magnetische resonantie beeldvorming (MRI) is dat zowel de plaats waar de ziekteverwekker vandaan komt (bijvoorbeeld gezwollen sinussen) als complicaties, zoals pusophoping (empyema) of vochtophoping in de hersenen (hydrocephalus) kunnen worden aangegeven.

Als meningitis wordt vermoed, moet onmiddellijk een arts worden geraadpleegd. Als de diagnose meningitis als zeker wordt beschouwd, zal de verdere behandeling plaatsvinden in het ziekenhuis op een neurologische afdeling.

Bacteriële meningitis:

Bacteriële meningitis wordt behandeld met antibiotica. De geneesmiddelen worden rechtstreeks in de aderen geïnjecteerd of als infuus toegediend (veneus infuus). De keuze van het antibioticum hangt af van de specifieke bacterie.

In de meeste gevallen wordt in het begin een combinatie van verschillende antibiotica gegeven, bijvoorbeeld cefalosporine en amoxicilline. De reden om verschillende antibiotica tegelijk te gebruiken is het gebrek aan tijd, omdat de opsporing van de ziekteverwekker vaak langer duurt, maar men in het geval van meningitis snel moet handelen. Zodra duidelijk is welke ziekteverwekker de meningitis heeft veroorzaakt, wordt alleen het middel gegeven dat het meest effectief is tegen dat type bacterie. Soms vult de arts de behandeling aan met cortisone.

Om verdere besmetting te voorkomen, worden antibiotica toegediend aan allen die contact hebben gehad met de zieke, om verdere verspreiding van de ziekteverwekker te voorkomen.

Virale meningitis:

Aangezien er geen medicatie bestaat om virale meningitis te behandelen, worden alleen de symptomen behandeld. Een uitzondering vormen ontstekingen die worden veroorzaakt door virussen van de herpesvirusgroep. Deze omvatten herpes simplex, varicella-zoster, cytomegalovirus en het Epstein-Barr-virus. Antivirale geneesmiddelen (virustatica) kunnen worden gebruikt om te voorkomen dat virussen zich ongehinderd in het lichaam blijven vermenigvuldigen.

Patiënten die aan virale meningitis lijden, moeten in elk geval onder observatie blijven als ziekenhuispatiënt. De nadruk ligt op het verlagen van eventuele koorts, het verlichten van hoofdpijn of, in zeldzame gevallen, het stoppen van een epileptische aanval.

Bacteriële meningitis:

Als bacteriële meningitis niet wordt behandeld, kan het fataal zijn. Aangezien de ziekte in sommige gevallen zeer snel evolueert, sterven sommige patiënten ondanks de best mogelijke behandeling. De kans om aan meningokokken meningitis te bezwijken is ongeveer tien procent. In het geval van een pneumokokkeninfectie sterft tot 25 procent, en als listeria de ziekte veroorzaakt, overleeft slechts tot 50 procent van de getroffenen.

Zelfs na het overleven van meningitis kunnen er nog secundaire ziekten van het zenuwstelsel optreden, zoals slechtziendheid of gehoorverlies, epilepsie, coördinatiestoornissen en verlamming.

Virale meningitis:

Virale meningitis heeft meestal een minder levensbedreigend verloop dan bacteriële meningitis. Minder patiënten lijden ook aan secundaire ziekten. Het is belangrijk de eerste kritieke dag van de ziekte zonder complicaties te overleven, waarna de kansen op genezing grotendeels goed zijn.

Tegen sommige van de ziekteverwekkers die meningitis veroorzaken, zijn vaccins beschikbaar. Deze omvatten:

• Haemophilus influenzae type b (Hib)
• Meningokokken
• Pneumococcus

Sinds 2006 beveelt de Permanente Vaccinatiecommissie (STIKO) van het Robert Koch Instituut basisvaccinatie voor kinderen aan. TBE-vaccinatie wordt ook aanbevolen voor mensen die in het gebied wonen waar TBE wordt verspreid. Teken worden beschouwd als dragers van TBE, en daarom is adequate bescherming tegen teken aan te bevelen.

Als een kind of volwassene last krijgt van koorts, een stijve nek, misselijkheid en een ernstig ziektegevoel, moet onmiddellijk een arts worden ingelicht.

Mensen die in contact zijn geweest met de getroffen persoon moeten ook naar de dokter gaan. Het type preventieve antibioticatherapie hangt af van het type oorzakelijke ziekteverwekker. Elk vermoeden van meningokokkenmeningitis moet worden gemeld aan de gezondheidsautoriteiten, omdat dan passende maatregelen moeten worden genomen. Patiënten met meningokokkenmeningitis worden tot ten minste 24 uur na het begin van de antibioticakuur in het ziekenhuis geïsoleerd.