Macula degeneratie

De macula (gele vlek) is een gebied in het netvlies met een diameter van ongeveer vijf millimeter. Het bevat belangrijke visuele cellen van het oog die tot taak hebben zowel normaal als scherp te zien (bijvoorbeeld de letters bij het lezen).

De macula bevat miljoenen fotoreceptoren (kegeltjes) die belangrijk zijn voor het kleurenzicht. De rest van het netvlies bevat hoofdzakelijk staafjes, die wazige zwart-witbeelden moeten waarnemen. Deze zijn ook bij weinig licht te zien.

Bij ouderen is leeftijdsgebonden maculadegeneratie (AMD) de meest voorkomende oorzaak van ernstige slechtziendheid en blindheid in de oudere groep in geïndustrialiseerde landen. Deze oogziekte komt vooral voor bij mensen boven de 65 jaar.

In de loop van maculadegeneratie sterven de cellen van het netvlies in het gebied van de gele vlek (het gebied met het hoogste aantal visuele cellen) af. Als gevolg daarvan wordt het zicht in het midden van het gezichtsveld beperkt, waardoor het steeds moeilijker wordt gezichten te lezen en te herkennen. De oriëntatie in de ruimte daarentegen is nog steeds zonder belemmering mogelijk, aangezien het vermogen om buiten het centrum te zien niet is aangetast.

Er kan onderscheid worden gemaakt tussen twee vormen van leeftijdsgebonden maculadegeneratie:

• Droge vorm van maculadegeneratie

Deze vorm van maculadegeneratie treft de meerderheid van de mensen met de ziekte. Het vordert langzaam, waardoor het gezichtsvermogen lange tijd slechts in geringe mate wordt aangetast. De droge vorm kan echter overgaan in de natte vorm van maculadegeneratie.

• Natte vorm van maculadegeneratie

De natte vorm van maculadegeneratie treft slechts 10 tot 15 procent van de mensen met de ziekte. Het is de oorzaak van ernstige visuele stoornissen. In tegenstelling tot de droge vorm van maculadegeneratie, kan de natte vorm zeer snel verlopen omdat er pathologisch veranderde bloedvaten in het gebied van de macula groeien. Als gevolg daarvan lekken bloed en vocht uit deze bloedvaten in het omringende netvliesweefsel.

Bij leeftijdsgebonden maculadegeneratie wordt in het begin slechts één oog aangetast. Bij ongeveer 50 procent van de getroffenen ontwikkelt zich binnen vijf jaar echter ook maculadegeneratie in het andere oog.

De hoofdoorzaak van maculadegeneratie (zowel droge als natte) is ouderdom. Vooral mensen boven de 65 worden getroffen.

De macula is de plaats met de hoogste dichtheid van visuele cellen. Daarom hoopt zich hier een bijzonder groot aantal afbraakproducten van het visuele proces op. Deze afbraakproducten zetten zich als kleurpigmenten (lipofuscine) af in het netvlies.

Andere factoren zoals roken, hoge bloeddruk of een familiale (erfelijke) aanleg kunnen echter ook een rol spelen bij de ontwikkeling van maculadegeneratie.

Het is echter nog onduidelijk wat de oorzaak is van de vorming van nieuwe bloedvaten bij natte maculadegeneratie.

Het eerste teken van maculadegeneratie is een verminderde gezichtsscherpte, bijvoorbeeld bij het lezen:

• Rechte lijnen, zoals een raamkozijn, lijken gebogen. Dit wordt "vervormd zicht" genoemd (methamorfose).
• In het geval van maculadegeneratie wordt het zicht van de getroffen persoon wazig en vervormd in het centrum. In sommige gevallen kan op dit punt ook een donkere vlek verschijnen.

Door deze gezichtsproblemen zijn patiënten niet in staat bepaalde activiteiten uit te voeren, zoals lezen of autorijden.

De diagnose van maculadegeneratie kan op de volgende manieren worden gesteld:

• Onderzoek van de achterkant van het oog met een oftalmoscoop of een vergrootglas en lichtbron (opthalmoscopie).
• Onderzoek met visuele tekens op een oogkaart en het zogenaamde Amsler rooster: Dit verwijst naar een raster met een zwarte stip in het midden. Mensen die aan maculadegeneratie lijden, kunnen het raster rond de stip niet meer scherp zien, terwijl de stip vastligt.
• Kleurstofonderzoek (fluorescentie-angiografie) voor natte maculadegeneratie: bij deze procedure spuit de arts een fluorescerende kleurstof in de ader in de arm en controleert hij met een camera de verdeling ervan in het netvlies. Het soort therapie wordt dan bepaald door de resultaten van het onderzoek.
• Soms kan het ook nodig zijn een elektrofysiologisch onderzoek van het oog (elektroretinogram) te doen. Het doel hiervan is de progressie van maculadegeneratie te volgen en andere oogziekten uit te sluiten.

Droge degeneratie:

Doeltreffende behandelingsopties zijn alleen onder bepaalde omstandigheden beschikbaar voor patiënten met droge leeftijdsgebonden maculadegeneratie. Rheophorese is één behandelingsmogelijkheid. Deze procedure verwijdert bepaalde proteïnen uit het bloed. Rheophorese is vergelijkbaar met dialyse en verbetert de doorstroming van het bloed. Het nut van rheoforese voor patiënten met maculadegeneratie is echter nog niet bewezen. Bovendien is het gebruik van visuele hulpmiddelen (zoals een verlichte leesloep of schermlezer) de enige doeltreffende manier om het gezichtsvermogen te verbeteren. Boeken in grote letters bieden ook verlichting. Als algemene regel geldt dat mensen die aan maculadegeneratie lijden, niet mogen roken.

Natte degeneratie:

Voor 10 tot 20 procent van degenen die getroffen zijn door natte, leeftijdsgebonden maculadegeneratie, belooft een laserbehandeling goede kansen op herstel. Bij deze methode vernietigen de hoogenergetische laserstralen de pathologische nieuwe bloedvaten. Dit is echter alleen mogelijk voor vaten die zich niet direct in de macula bevinden. Een ander nadeel is dat er in de loop van de behandeling littekens kunnen ontstaan, zelfs in intact weefsel, wat kan leiden tot een verminderd gezichtsvermogen.

Bij fotodynamische therapie injecteert de arts een onschadelijke kleurstof in de ader in de arm, die zich vervolgens ophoopt in de zieke bloedvaten en deze kwetsbaar maakt voor laagenergetisch laserlicht. Met deze procedure worden de bloedvaten aangepakt zonder het omliggende gezonde weefsel aan te tasten.

Een andere behandelingsmethode voor maculadegeneratie is het gebruik van geneesmiddelen die antilichamen bevatten (bijvoorbeeld pegaptanib en ranibizumab). Deze geneesmiddelen werken in op de groeifactor VEGF ("vascular endothelial growth factor"). VEGF ondersteunt de vorming van nieuwe bloedvaten in het oog, waardoor natte maculadegeneratie ontstaat. De substantie die het antilichaam bevat, wordt rechtstreeks in het glasachtig lichaam van het oog toegediend.

Chirurgische methoden, zoals subretinale chirurgie, worden alleen toegepast bij de meer gevorderde vorm van natte maculadegeneratie. Deze operatie leidt meestal niet tot een verbetering van de gezichtsscherpte, maar alleen tot een stabilisering van het ziekteverloop. Een andere methode is de rotatie van het netvlies (retinale rotatie) met verplaatsing van de macula. Deze methode is echter nog niet klinisch getest en wordt daarom niet routinematig toegepast.

Maculadegeneratie is een progressieve ziekte waarvoor geen duidelijke prognose kan worden gegeven. Het is ook onmogelijk te voorspellen hoe snel dit proces zal verlopen. In veel gevallen kan het beloop van de ziekte worden vertraagd als de maculadegeneratie op tijd wordt behandeld.

Maculadegeneratie leidt meestal niet tot volledige blindheid. Oriëntatie in de ruimte is nog steeds mogelijk. Maar naarmate de tijd verstrijkt, gaat het vermogen om te lezen verloren.