Longkanker (bronchiaal carcinoom)

Longkanker verwijst naar een degeneratie van het weefsel in verschillende delen van de long. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen verschillende soorten, waaronder kanker van het eigenlijke longweefsel en zeldzame vormen van kanker zoals mesothelion (kanker van het longvlies).

Men kan onderscheid maken tussen verschillende soorten bronchiaal carcinoom. Kleincellige longkanker wordt als bijzonder gevaarlijk beschouwd omdat hij extreem snel groeit en zich snel door het lichaam verspreidt. Langzaam groeiende longcarcinomen omvatten niet-kleincellig plaveiselcelcarcinoom, adenocarcinoom en grootcellig carcinoom. Deze carcinomen hebben over het algemeen een betere prognose.

Er zijn ongeveer 52 nieuwe gevallen per jaar per 100.000 mensen in Europa. Mannen worden drie keer zo vaak getroffen als vrouwen. Uit de statistieken blijkt echter dat sinds het begin van de jaren negentig het aantal nieuwe gevallen bij vrouwen is verdrievoudigd, terwijl het aantal getroffen mannen gestaag is gedaald.

Longkanker kan zelden worden genezen en is daarom de meest voorkomende doodsoorzaak als gevolg van kanker bij mannen en de op twee na meest voorkomende bij vrouwen. De overlijdensstatistieken voor vrouwen en mannen zijn omstreden: voor mannen neemt het aantal licht af, terwijl het voor vrouwen toeneemt.

Kanker is in de eerste plaats een ziekte van gevorderde leeftijd. De meeste nieuwe gevallen doen zich voor in de leeftijdsgroep 55 tot 60 jaar. Slechts vijf procent van de mensen met de ziekte is jonger dan 40 jaar.

Roken wordt beschouwd als de belangrijkste oorzaak van longkanker. Geschat wordt dat ongeveer 85 procent van de patiënten die aan longkanker sterven rokers zijn. Volgens de laatste statistieken is de trend dat steeds meer mannen stoppen met roken, maar dat steeds meer vrouwen ermee beginnen.

De oorzaak van mesothelioom, dat zeer zeldzaam is, is asbest. Volgens schattingen hebben in Duitsland ongeveer 500.000 tot 1.000.000 werknemers een werkplek waar een risico van asbest bestaat. De ontwikkeling van dit soort tumor neemt ongeveer 15 tot 50 jaar in beslag. Daarom wordt rond het jaar 2020 een toename van de incidentie van de ziekte verwacht.

De reden voor longkanker is roken. In sommige gevallen kunnen echter ook verontreinigende stoffen op de werkplek of erfelijke factoren verantwoordelijk zijn voor het ontstaan ervan. Longkanker ontstaat meestal als gevolg van invloeden van buitenaf:

• Roken: Ongeveer 85 procent van de mensen bij wie longkanker als doodsoorzaak naar voren komt, zijn rokers. Het risico op longkanker neemt met een factor 30 toe als men in de adolescentie met roken is begonnen.
• Passief roken: Passief roken verhoogt het risico op longkanker met een factor 1,3 tot 2,0. Als de duur van de blootstelling toeneemt, neemt ook het risico op de ziekte toe.
• Hoge niveaus van luchtverontreiniging kunnen ook leiden tot een lichte verhoging van het risico (met een factor van ongeveer 1,5). De doorslaggevende factor lijkt echter dieselroet te zijn. Het verhoogt het risico vooral bij rokers. Bovendien kan er in gebouwen met een hoge blootstelling aan radon sprake zijn van een verhoogde concentratie van dit radioactieve gas. Bijgevolg neemt ook het risico op longkanker toe.
• Familiaire blootstelling: Indien één ouder aan bronchiaal carcinoom lijdt, heeft de persoon een twee- tot driemaal hoger risico om de ziekte te ontwikkelen.
• Stoffen als asbest, kwartsstof en arseenverbindingen vormen een risico voor bronchiaal carcinoom en mesothelioom.
• Ook longlittekens, bijvoorbeeld ten gevolge van tuberculose of een longoperatie, verhogen het risico op longkanker.

In het begin van de ziekte zijn er nauwelijks symptomen merkbaar. Het eerste teken kan bijvoorbeeld hoest zijn, maar dit kan ook wijzen op andere ziekten zoals chronische bronchitis.

In sommige gevallen kan longkanker alleen worden vermoed als de hoest ondanks een antibioticumkuur niet verbetert, of als er bloed in het sputum wordt aangetroffen. Dit is echter al een symptoom van de ziekte in een vergevorderd stadium. Slechts een verwaarloosbaar deel van de gevallen van longkanker wordt gediagnosticeerd door een routine longonderzoek.

Andere typische klachten die zich manifesteren bij longkanker zijn:

• Verlies van eetlust, vermoeidheid, gewichtsverlies, kortademigheid, of constant licht verhoogde lichaamstemperatuur.
• Longontsteking die niet verbetert na behandeling (ook refractaire longontsteking genoemd). Bij mensen boven de 40, kunnen ze een teken van longkanker zijn.
• Verlamming, evenals ernstige pijn en een algemeen verlies van kracht.
• Langdurige hoestbuien die langer dan drie weken duren. Dit symptoom komt meestal voor bij rokers, bij wie longmedicijnen vaak een slechter effect hebben.
• In sommige gevallen kunnen ook symptomen optreden die atypisch zijn voor longkanker. Deze omvatten hersen- of ruggenmergletsels, en hormonale onevenwichtigheden (zoals het syndroom van Cushing). Deze kenmerken zijn te wijten aan de hormonale activiteit van de tumor (paraneoplastische syndromen).

Indien er een vermoeden bestaat dat de patiënt longkanker heeft, is de eerste stap een röntgenonderzoek van de longen. Daarna wordt meestal een computertomografie (CT) gemaakt en wordt de hoestdruppel (sputum) onderzocht op kankercellen.

Bij bloedonderzoek kunnen zogenaamde tumormarkers worden opgespoord. Als bepaalde markers verhoogd zijn, kan dit wijzen op bronchiaal carcinoom.

Indien het resultaat van deze onderzoeken positief is, wordt ook een bronchoscopie (endoscopisch onderzoek van de bronchiën) verricht. Bij dit onderzoek worden soms weefselmonsters (biopsieën) en celmateriaal genomen voor analyse. Dit maakt het mogelijk een definitieve diagnose te stellen. Een nadeel is dat alleen tumoren die zich dicht bij het bronchiale stelsel bevinden, met behulp van een bronchoscopie kunnen worden opgespoord.

Indien geen definitieve diagnose kan worden gesteld, is het in zeldzame gevallen noodzakelijk een operatie uit te voeren (diagnostische thoracotomie). Met behulp van deze methode kunnen weefselmonsters worden genomen, die histopathologisch op kankercellen kunnen worden onderzocht.

Indien de diagnose longkanker uit deze onderzoeken duidelijk naar voren komt, moet verder onderzoek worden verricht om eventuele uitzaaiingen op te sporen. Deze onderzoeken omvatten:

• Computertomografie (CT)
• Magnetische resonantie beeldvorming (MRI)
• Echografisch onderzoek (sonografie)
• Skeletscintigrafie (botscintigrafie)
• Positron emissie tomografie (PET)
• Mediastinoscopie (onderzoek van de borstkas)

De behandeling van longkanker is afhankelijk van het soort kanker (niet-kleincellig of kleincellig bronchiaal carcinoom) en het stadium waarin de tumor zich reeds bevindt. Niet-kleincellige longkanker wordt gewoonlijk behandeld met een operatie, gevolgd door radiotherapie en chemotherapie. Kleincellige longkanker is zeer snelgroeiend en vormt al in een vroeg stadium uitzaaiingen. Daarom kan niet in alle gevallen worden geopereerd. Daarom wordt in dit geval vaak een combinatie van chemotherapie en radiotherapie gebruikt.

Chirurgie:

Als er nog geen uitzaaiingen zijn, of als alleen een lymfeklier in de buurt van de tumor is aangetast, wordt het carcinoom geopereerd. Het kankergezwel wordt samen met een deel van de gezonde long verwijderd. Het verwijderen van het gezonde weefsel zorgt ervoor dat er geen kankercellen in het weefsel achterblijven. In sommige gevallen wordt de operatie gevolgd door chemotherapie.

Chemotherapie/radiotherapie:

Indien het bronchiaal carcinoom reeds in een vergevorderd stadium is, wordt hetzij radiotherapie hetzij chemotherapie toegepast. In veel gevallen wordt ook een combinatie van de twee methoden toegepast (multimodale therapie). Soms kan de therapie ook voor de operatie beginnen. Chemotherapie kan worden toegediend in de vorm van capsules of tabletten, maar ook via een infuus of een injectie.

Therapie met antilichamen (targettherapie):

Antilichamen kunnen de overdracht van groei-impulsen naar het binnenste van de kankercel blokkeren. Sommige antilichamen bevinden zich nog in de testfase, terwijl andere reeds bij longkanker worden gebruikt. Voor de behandeling van niet-kleincellig bronchiaal carcinoom wordt bijvoorbeeld sinds eind 2005 in Duitsland het antilichaam erlotinib gebruikt, dat een remming van de groei van tumorcellen veroorzaakt.

Een andere groep antilichamen remt de groei van de bloedvaten die de tumor van bloed moeten voorzien (angiogeneseremmers). Een angiogeneseremmer is bijvoorbeeld bevacizumab, dat sinds 2007 in de hele EU wordt gebruikt voor de behandeling van longkanker.

In het algemeen zijn mesothelioom operabel, maar in de meeste gevallen is de tumor al te ver uitgezaaid, zodat een operatie onmogelijk is.

Als er geen hoop is op genezing van de kanker, ligt de nadruk op het verlichten van de symptomen. Deze omvatten vooral kortademigheid, die wordt veroorzaakt doordat de tumor in de luchtpijp groeit.

De kortademigheid kan worden voorkomen door een metalen buisje (stent) in de luchtpijp te plaatsen om deze open te houden. Een andere mogelijkheid is het verkleinen van de tumormassa met behulp van laser of bestraling van binnenuit (endoluminale brachytherapie).

In veel gevallen lijden longkankerpatiënten aan pijn veroorzakende botmetastasen. Deze kunnen worden verlicht met speciale geneesmiddelen (bifosfaten) of sterke pijnstillers.

De genezingskansen voor longkanker zijn meestal niet positief en hangen af van het stadium en het soort kanker. De vijf-jaars overlevingskans is slechts 15 procent. In het algemeen kan worden gesteld dat de overlevingskansen bij kleincellig carcinoom aanzienlijk lager zijn dan bij niet-kleincellig carcinoom. Anderzijds is de prognose veel beter als de kanker in een vroeg stadium wordt ontdekt.

In veel gevallen zijn artsen echter in staat om de groei van de longkanker dankzij moderne therapiemethoden (meestal chemotherapie en bestraling) te verminderen en zo een aanzienlijke verlenging van het leven te bewerkstelligen.

Als de longkanker kan worden geopereerd, is er een kans op volledig herstel. Soms kan de tumor met een relatief kleine operatie worden verwijderd. Dit is met name het geval wanneer de tumor ver in de long is gelegen (in het gebied van de borstkas). De aangetaste longkwab wordt dan verwijderd.

De meest effectieve manier om longkanker te voorkomen is te stoppen met roken.

Hoe meer sigaretten er worden geconsumeerd, hoe groter het risico om longkanker te krijgen: dagelijks verbruik van één tot 14 sigaretten verhoogt het risico met een factor 8, terwijl het verbruik van 25 sigaretten het risico met een factor 25 verhoogt. Stoppen met roken leidt tot een aanzienlijke vermindering van het risico de ziekte op te lopen. Het risico daalt binnen een paar jaar, maar blijft hoger dan voor mensen die nooit hebben gerookt. Mensen die op 30-jarige leeftijd stoppen met roken, hebben slechts een licht verhoogd risico om op lange termijn longkanker te ontwikkelen.

Een hoge consumptie van groenten en fruit kan een positief effect hebben op de gezondheid van rokers en het risico van ziekten verminderen, maar niet in die mate dat het het risico van roken tenietdoet. Het is belangrijk vitaminen en spoorelementen in hun natuurlijke vorm in te nemen en niet via supplementen. Volgens de studie heeft het innemen van hoge doses bèta-caroteen in de vorm van tabletten de neiging de gezondheid van rokers te verslechteren.

Als er op de werkplek een risico bestaat op longkanker veroorzakende stoffen (asbest, kwartsstof, radioactieve straling), moet de wet op de gezondheid en veiligheid op het werk worden nageleefd (het dragen van ademhalingstoestellen, handschoenen of iets dergelijks).