Kinkhoest (pertussis)

Kinkhoest is een ernstige, langdurige ziekte van de luchtwegen die wordt veroorzaakt door de kinkhoestbacterie (Bordetella pertussis). De neus, keel, luchtpijp en longen worden aangetast. Een kenmerk van kinkhoest zijn hevige, krampachtige hoestbuien die kunnen leiden tot verstikking of, in één procent van de gevallen, zelfs tot de dood. Tijdens de aanvallen zijn meestal piepende geluiden te horen bij het inademen.

Kinkhoest is een zeer besmettelijke ziekte. Bovendien komen vaak secundaire ziekten voor, zoals longontsteking en middenoorontsteking. De infectie is vooral gevaarlijk voor kleine kinderen jonger dan zes maanden, omdat een plotselinge ademhalingsstilstand kan optreden.

Aangezien veel mensen tegenwoordig geen vaccinatie of inentingsversterking tegen kinkhoest krijgen, neemt het aantal gevallen weer toe. Tussen 2002 en 2006 werden bijvoorbeeld ongeveer 13.000 gevallen geregistreerd in de nieuwe deelstaten van Duitsland. In het begin van de jaren tachtig was de helft van alle kinkhoestpatiënten nog jonger dan één jaar; tussen 2001 en 2004 kwam 60 procent van de gevallen al voor bij volwassenen ouder dan 20 jaar. Het stijgende percentage volwassen patiënten is te wijten aan het feit dat de vaccinatie slechts ongeveer vier tot twaalf jaar bescherming biedt en dat mensen vaak geen booster krijgen.

Kinderen en volwassenen met kinkhoestinfectie moeten tijdens de besmettelijke fase van de ziekte thuisblijven, omdat het hoge besmettingspotentieel een groot aantal andere mensen in gevaar kan brengen.

Kinkhoest wordt veroorzaakt door de bacterie Bordetella pertussis. De ziekte wordt overgedragen via druppelinfectie, wat betekent dat de ziektekiemen in de lucht komen wanneer zieke patiënten hoesten, niezen of spreken. Andere mensen kunnen deze ziektekiemen nu tot op een meter afstand inademen en ook ziek worden van pertussis.

Bordetella pertussis geeft verschillende eiwitten af, waarvan sommige als toxinen verantwoordelijk zijn voor de symptomen van de ziekte. Andere eiwitten zorgen ervoor dat de bacteriën zich goed hechten aan de bovenste huidlagen van de slijmvliezen van de ademhalingswegen en zich daar kunnen vermenigvuldigen.

Symptomen die lijken op kinkhoest kunnen ook worden veroorzaakt door bacteriën van de soort Bordetella parapertussis, maar een infectie met deze ziekteverwekker duurt meestal korter en is ongevaarlijker.

De kinkhoestziekte verloopt in drie stadia, die elk met andere symptomen gepaard gaan. Deze stadia worden het catarrhale stadium, het convulsivum- en het decrementi-stadium genoemd.

• Stadium catarrhale: Na een incubatietijd van 7 tot 14 dagen zijn er aspecifieke, griepachtige symptomen zoals verkoudheid, lichte koorts, keelpijn en een droge, irriterende hoest. In deze fase, die ongeveer één tot twee weken duurt, is de getroffen persoon al besmettelijk.

• Stadium convulsivum: In het tweede stadium doen zich de typische, plotselinge, krampende, hevige hoestbuien voor, waarbij de tong uitsteekt. Bij het inademen is een geluid te horen dat lijkt op een pieptoon - het kenmerkende piepen. De aanvallen gaan vaak gepaard met oprispingen van glasachtig slijm en braken. De hoestaanvallen treden vaak 's nachts op of worden uitgelokt door invloeden van buitenaf, zoals sport of stress. In één op de vier gevallen is er ook sprake van ernstige bijkomende ziekten, zoals middenoorontsteking, ernstig gewichtsverlies, hernia of longontsteking. Het convulsivum stadium kan twee tot vier weken duren.

• Stadium decrementi: In het laatste stadium nemen het aantal en de ernst van de hoestaanvallen langzaam af. Zonder antibioticabehandeling verstrijken er nog zes tot tien weken voordat de ziekte volledig voorbij is.

Bij volwassenen gaat kinkhoest zelden gepaard met koorts en tintelingen in de keel, in tegenstelling tot bij kinderen. Het is ook mogelijk dat de hoest gedurende een lange periode aanhoudt in plaats van zich te beperken tot afzonderlijke aanvallen.

Op volwassen leeftijd manifesteert kinkhoest zich meestal als een langdurige hoest en wordt daarom vaak niet gediagnosticeerd. De diagnose is gemakkelijker te stellen wanneer zich typische symptomen voordoen, zoals hevige en langdurige hoestbuien.

Bij baby's kan de ziekteverwekker Bordetella pertussis gemakkelijk worden opgespoord door een uitstrijkje van het neusslijmvlies te nemen. Bij adolescenten en volwassenen is deze methode echter niet betrouwbaar en geeft zij vaak verkeerde resultaten. Het genetisch materiaal van de bacterie kan in laboratoria op betrouwbare wijze worden opgespoord met behulp van een polymerasekettingreactie (PCR), maar dit is een dure en tijdrovende diagnostische techniek.

In het latere verloop van de ziekte - op zijn vroegst vanaf het convulsieve stadium - kunnen antilichamen tegen specifieke eiwitten van Bordetella pertussis in het bloed worden opgespoord en kan dus een betrouwbare diagnose worden gesteld.

Bij volwassenen en oudere kinderen zijn ernstige complicaties van pertussis meestal niet te verwachten.

Antibiotica zijn de behandeling van keuze. Hoewel deze het verloop van de ziekte alleen aanzienlijk kunnen verkorten en verzachten als zij op tijd worden toegediend, voorkomen zij dat andere mensen in de omgeving van de zieke besmet raken.

De antibiotica azitromycine, claritromycine, roxitromycine en erytromycine worden door het Duitse Robert Koch-Instituut aanbevolen als de eerste keus bij de behandeling van kinkhoest.

Een kinkhoestinfectie kan enkele weken tot maanden aanhouden. Indien onbehandeld, bestaat er een risico op infectie vanaf het begin van de eerste symptomen tot drie weken in het convulsieve stadium. Antibiotische behandeling doet het gevaar binnen vijf dagen verdwijnen, maar is niet effectief tegen de hoest.

Contingente ziekten komen bij kinderen vaker voor dan bij volwassenen. Complicaties zoals middenoorontsteking of longontsteking komen in ongeveer een kwart van de gevallen voor.

Er bestaan doeltreffende en goed verdragen vaccins voor primaire profylaxe. Aanbevolen wordt kinderen vanaf de derde levensdag driemaal te vaccineren met tussenpozen van vier weken. Een vierde vaccinatie in het vierde jaar vervolledigt de basisimmunisatie. Daarna moeten tussen de leeftijd van vijf en zes jaar en tussen negen en zeventien jaar herhalingsvaccinaties worden gegeven.

Het beschermende effect van de vaccinatie tegen kinkhoest blijft ongeveer tien tot maximaal twintig jaar behouden. Nadat een infectie is overwonnen, bestaat er gedurende de volgende drie jaar een natuurlijke immuniteit.

Tot dusver bestaat er geen enkel vaccin voor oudere kinderen en volwassenen dat een basisimmunisatie mogelijk maakt. Er bestaan echter combinatievaccins tegen tetanus, difterie, pertussis en polio die bij volwassenen een voldoende hoog antilichaamniveau tegen Bordetella pertussis kunnen opleveren. Bij volwassenen is vaak maar één dosis vaccin nodig, omdat zij als kind al in contact zijn geweest met de bacterie. Voor een betere indirecte bescherming van zuigelingen moeten ouders, naaste familieleden en andere verzorgers adequaat worden gevaccineerd. Als er een risico op besmetting met kinkhoest bestaat, wordt ook aangeraden dat de naaste contacten van de persoon met de ziekte preventieve medicatie nemen.