Hondsdolheid

Hondsdolheid is een besmettelijke ziekte die meestal dodelijk is en vooral wordt overgedragen van zoogdieren op mensen. De verwekker van rabiës is het lyssavirus.

Wereldwijd bedraagt het aantal sterfgevallen door rabiës ongeveer 55.000 per jaar, hoewel het aantal niet gerapporteerde gevallen waarschijnlijk veel hoger ligt.

De meeste Europese landen zijn nu "rabiësvrij". Het laatste officiële geval van rabiës in Duitsland werd in 2006 ontdekt bij een vos, terwijl in 2007 voor het laatst rabiës werd vastgesteld bij een man die tijdens een verblijf in Marokko was besmet door een hondenbeet.

Hondsdolheid wordt veroorzaakt door het lyssavirus, dat vooral wordt aangetroffen bij bosdieren in geïndustrialiseerde landen. Deze kunnen het virus verder overbrengen op huisdieren en mensen. In Afrika, Azië en Zuid-Amerika daarentegen wordt de ziekteverwekker van hondsdolheid hoofdzakelijk overgedragen door honden, die dan ook verantwoordelijk zijn voor de meeste hondsdolheidsdoden in de wereld.

Hondsdolheid wordt overgedragen door de beet van honden, katten, vossen, wasberen, stinkdieren, jakhalzen en wolven, die zelf met hondsdolheid besmet zijn. Insecteneters zoals egels en vampiervleermuizen zijn ook mogelijke dragers. Minder vaak echter vindt overdracht plaats via herbivoren, zoals paarden, klein wild en runderen, die zelf besmet kunnen raken, maar zelf niet als dragers worden beschouwd.

De incubatietijd bedraagt gewoonlijk drie tot acht weken. In zeldzame gevallen kan de infectie enkele jaren onopgemerkt blijven tot ze uitbreekt. Pas na negen dagen zijn er echter merkbare symptomen te verwachten. Als de plaats waar het virus het lichaam is binnengedrongen zich dicht bij de hersenen bevindt, kan een zeer korte incubatietijd worden verwacht, aangezien het virus langs de zenuwen zijn weg naar de hersenen probeert te vinden. Eenmaal daar, vindt de definitieve uitbraak van de ziekte plaats.

Bij gewoon contact, zoals aaien, met een dier dat met hondsdolheid is besmet, is het risico op besmetting vrij klein, aangezien het virus hoofdzakelijk via speeksel wordt overgedragen. De virussen dringen het lichaam bij voorkeur binnen via slijmvliezen of wonden. Daarom worden de meeste mensen besmet door beten of schrammen.

Bij de ziekte van hondsdolheid kunnen drie stadia worden onderscheiden.

Het eerste stadium (prodromale fase) wordt gekenmerkt door niet-specifieke symptomen zoals koorts, hoofdpijn, misselijkheid, braken, buikpijn, diarree en eventueel hoesten. Later kan er ook een verhoogde prikkelbaarheid zijn voor licht, geluid en tocht. De koorts stijgt gestaag.

Naarmate de ziekte vordert, bereikt zij het acute stadium (opwindingsstadium). Hier treden symptomen op als hyperactiviteit met spiertrekkingen en stuiptrekkingen. Er is een verhoogd gevoel van angst, rusteloosheid, agressiviteit, onderbroken door depressieve fasen en hydrofobie. Alleen al de visuele of akoestische waarneming van water kan leiden tot rusteloosheid en stuiptrekkingen, die zich kunnen uitbreiden tot het gehele spierstelsel.

Het derde en laatste stadium (verlammingsstadium) wordt gekenmerkt door een progressieve verlamming. De betrokkene raakt in coma en sterft uiteindelijk aan ademhalingsverlamming. Hondsdolheid verloopt nooit positief en eindigt altijd fataal als het uitbreekt.

De diagnose van hondsdolheid kan worden gesteld aan de hand van de typische klinische symptomen, maar ook na een nauwkeurige ondervraging van de voorgeschiedenis (anamnese) van de klachten.

Om het vermoeden van hondsdolheid te bevestigen, wordt het genetisch materiaal (RNA) van de hondsdolheidverwekker opgespoord in speeksel, in het hoornvlies van het oog en in de liquor cerebrospinalis (CSF). Vaak is het zelfs niet mogelijk om op deze manier de ziekte van hondsdolheid met zekerheid vast te stellen. Een definitieve diagnose is vaak pas mogelijk na het overlijden van de patiënt.

Om besmetting met hondsdolheid te voorkomen, kan het beste profylaxe worden gegeven. Vaccinatie biedt de hoogste bescherming tegen hondsdolheid. Bij een dierenbeet is het belangrijk de wond goed schoon te maken en te spoelen met schoon water. Zeep of detergentoplossingen kunnen ook doeltreffend zijn. Daarna kan de wond worden ontsmet met alcohol of jodiumoplossing. Deze methoden vervangen echter niet een bezoek aan de dokter, dat in deze situatie onontbeerlijk is.

Volgens de WHO is een rabiësvaccinatie zelfs aan te bevelen als er slechts kleine schrammen zijn ontstaan of als een dier aan de huid heeft geknaagd. De vaccinatie bevat zowel kant-en-klare antilichamen (passieve immunisatie) als gedode virusbestanddelen (actieve immunisatie).

Wanneer de eerste rabiëssymptomen zich voordoen, is de vaccinatie of de toediening van het antiserum al ondoeltreffend. Het doel van verdere therapie is slechts het verlichten van de symptomen. Na het eerste optreden van de symptomen, treedt de dood meestal in de volgende zeven dagen in.

Zonder medische tegenmaatregelen loopt de meerderheid van de mensen die door hondsdolle dieren worden gebeten, hondsdolheid op.

Het sterftecijfer bedraagt 100% zodra de symptomen zich voordoen, aangezien verlamming van de ademhalings- en hartspieren binnen enkele dagen tot de dood leidt.

Indien besmetting met rabiës wordt vermoed, kunnen actieve en passieve vaccins achteraf worden toegediend. Indien dit vaccin binnen een voorgeschreven termijn wordt toegediend, kan rabiësziekte zo goed als worden uitgesloten.

Voor mensen die regelmatig in contact komen met dieren, zoals dierenartsen of boswachters, is een rabiësvaccinatie zeker aan te raden of zelfs noodzakelijk. Toeristen die reizen naar gebieden waar het risico op rabiës verhoogd is, moeten ook tegen rabiës worden ingeënt.

Om rabiës te voorkomen, moet contact met schijnbaar vertrouwenwekkende dieren zoals honden en katten in het algemeen worden vermeden. In de tropen en de subtropen is voorzichtigheid geboden met alle dieren, en vooral met straathonden, omdat men vermoedt dat zij hondsdol zijn. In geval van schram- of bijtwonden moet onmiddellijk een arts worden geraadpleegd, die in elk geval vóór de terugkeer van de vakantie de preventieve rabiësvaccinatie moet toedienen. Daarom moet de vaccinatie tijdig worden gepland voordat u naar een land reist waar een risico op rabiës bestaat.