Duizeligheid

Vertigo is een wijdverspreide neurologische klacht die om verschillende redenen kan ontstaan. Op de voorgrond van vertigo staan klachten zoals ruimtelijke coördinatiestoornissen en evenwichtsproblemen. In veel gevallen zijn er ook andere symptomen, zoals misselijkheid en braken, meer zweten, een versnelde hartslag en een gevoel van zwakte. Duizeligheid kan in verschillende soorten worden onderverdeeld. In principe kan een acute, kortdurende duizeligheidsaanval worden onderscheiden van voortdurende duizeligheid. Ongeveer 25% van de mensen heeft ten minste eenmaal in zijn leven last van hoogtevrees. Duizeligheid komt vaker voor bij oudere mensen.

In het binnenoor bevindt zich het zogenaamde vestibulair orgaan (evenwichtsorgaan), dat verantwoordelijk is voor het evenwichtsgevoel, voor de oriëntatie van het lichaam in de ruimte en voor de waarneming van lineaire en roterende versnelling. Het evenwichtsorgaan is samengesteld uit benige en zachtere structuren. In principe bestaat het vestibulair orgaan uit drie arcuate ducten (arcuates), twee outpouchings (sacculus, utriculus) en één ductus (ductus endolymphaticus). Al deze structuren staan met elkaar in verbinding en zijn gevuld met de binnenoorvloeistof (endolymfe). Wanneer de positie van het hoofd of het gehele lichaam verandert, beweegt de endolymfe door zijn traagheid ten opzichte van het binnenoor en prikkelt de zintuigcellen van het vestibulair orgaan. Deze zenden de prikkeling door middel van zenuwen naar de hersenen, waar verdere verwerking plaatsvindt.

Naast het evenwichtsorgaan geven ook de ogen en receptoren in de gewrichten en spieren informatie over de positie van het lichaam in de ruimte en zijn zij dus ook verantwoordelijk voor de ruimtelijke oriëntatie. Als een van deze zintuigen de verkeerde zintuiglijke prikkels afgeeft, kan duizeligheid optreden.

Mogelijke oorzaken van duizeligheid zijn aandoeningen van het evenwichtsorgaan, onbekende zintuiglijke prikkels, zoals bij reizen op volle zee, en aandoeningen van het hart- en vaatstelsel. Er is ook een vorm van duizeligheid die kan worden veroorzaakt door psychologische veranderingen.

Vestibulaire vertigo:

Darunter versteht man einen Schwindel, der durch Erkrankungen des Gleichgewichtsorgans verursacht wird. Der vestibuläre Schwindel kann in einen peripheren und zentralen Schwindel unterteilt werden. Bei Erkrankungen des Vestibularorgans oder des ableitenden Nervs bezeichnet man den Schwindel als peripher vestibulär. Sind jedoch Veränderungen des Gehirns beziehungsweise des Kleinhirns für den Schwindel verantwortlich, handelt es sich um einen zentralen vestibulären Schwindel. Meistens empfinden die Betroffenen beim vestibulären Schwindel einen Drehschwindel.

Benigne paroxysmale positionele vertigo:

Diese Erkrankung ist für den Großteil der Schwindelbeschwerden verantwortlich. Hierbei kommt es zur Lösung von kleinsten Kristallen des Vestibularorgans, die sich in weiterer Folge in einem der Bogengänge ablagern und dort die Sinneszellen reizen. Bei Veränderung der Kopf- oder Körperhaltung werden die Kristalle bewegt und führen dadurch zu Schwindelattacken.

Neuritis vestibularis:

Dit is een ontsteking van de zenuw die informatie van het binnenoor naar de hersenen leidt. Hoewel dit de op één na meest voorkomende oorzaak van duizeligheid is en dus van klinisch belang, kon nog niet worden opgehelderd hoe de ontsteking ontstaat. De getroffenen lijden aan hevige draaiende duizeligheid en voelen zich meestal erg ziek. De symptomen kunnen tot vier weken aanhouden, maar verdwijnen meestal volledig.

Vestibulopathie:

Dit verwijst naar schade aan het evenwichtsorgaan. Naast duizeligheid melden lijders dat voorwerpen in de omgeving op en neer bewegen als ze lopen (oscillopsie), wazig lijken en daardoor niet meer goed kunnen worden herkend. De duizeligheid kan zowel schommel- als draaierig zijn, en kan enkele uren tot enkele dagen duren. Vestibulopathieën kunnen ontstaan als gevolg van het gebruik van bepaalde geneesmiddelen (bijvoorbeeld aminoglycosiden, die tot de groep van de antibiotica behoren), maar ook als gevolg van meningitis. In sommige gevallen kan geen oorzaak voor de ziekte worden gevonden.

Vestibulaire paroxysmia:

Deze aandoening wordt gekenmerkt door kortdurende, steeds terugkerende aanvallen van duizeligheid. Het is meestal een draaiende of slingerende duizeligheid die een paar minuten duurt. Het is ook typisch dat de duizeligheid wordt veroorzaakt door bepaalde hoofdhoudingen. Ook de oorzaak van deze ziekte is nog niet opgehelderd, maar men neemt aan dat de duizeligheid wordt veroorzaakt door een verkeerde bedrading van de zenuwbanen.

De ziekte van Meniére:

Bij de ziekte van Meniére ontstaat om onduidelijke redenen een overmatige ophoping van endolymfe in het binnenoor, wat leidt tot de zogenaamde Meniére-aanvallen, die worden gekenmerkt door een plotselinge vermindering van het hoorvermogen, ernstige oorsuizingen en draaiduizeligheid.

Basilar migraine:

Dit is een speciale vorm van migraine waarbij er sprake is van steeds terugkerende aanvallen van migraine met duizeligheid, problemen met het gezichtsvermogen, moeite met lopen en staan, en hevige hoofdpijn.

Beroerte en TIA:

In het kader van een doorbloedingsstoornis van de kleine hersenen kunnen symptomen optreden als duizeligheid, misselijkheid en braken, alsook coördinatieproblemen bij het lopen en onvast staan, gevoelsstoornissen en spraakproblemen.

Acoustic neuroma:

Dit is een goedaardige tumor van de achtste hersenzenuw, die zintuiglijke informatie van het gehoor en het evenwichtsorgaan doorgeeft aan de hersenen. De tumor ontstaat uit veranderde Schwann-cellen, die verantwoordelijk zijn voor de isolatie van de zenuwen.

Fractuur van het rotsbeen:

Ongelukken of valpartijen kunnen breuken veroorzaken van het rotsbeen, een schedelbot dat het evenwichtsorgaan omgeeft en beschermt. Als onderdeel van de breuken kan het binnenoor gewond raken, wat kan leiden tot duizeligheid.

Vestibulaire epilepsie:

Dit is een speciale vorm van epilepsie, waarbij naast aanvallen ook duizeligheid en onwillekeurige, schokkerige oogbewegingen optreden. De duizeligheid treedt meestal op voor de epileptische aanvallen.

Kinetosis- bewegingsziekte:

Ongewone bewegingen bij reizen per schip, tijdens snelle autoritten of bij vliegtuigturbulentie kunnen het evenwichtsorgaan overmatig irriteren. Omdat bij het lezen in een auto, op zee of in een vliegtuig geen vaste punten in de omgeving met de ogen kunnen worden vastgelegd, kunnen de hersenen de prikkels van het evenwichtsorgaan niet goed verwerken, hetgeen leidt tot de klachten van duizeligheid, alsmede misselijkheid en braken.

Niet-vestibulaire vertigo:

Deze vorm van duizeligheid wordt niet veroorzaakt door ziekten van het evenwichtsorgaan of door neurologische processen. Zo kunnen ziekten van het hart- en vaatstelsel, zoals ernstige veranderingen in de bloeddruk (hypertensie, hypotensie) en hartritmestoornissen, leiden tot aanvallen van duizeligheid. Andere oorzaken van duizeligheid kunnen de inname van geneesmiddelen, drugsmisbruik of stofwisselingsstoornissen zijn. Veel voorkomende oorzaken van niet-vestibulaire duizeligheid zijn een laag bloedsuikergehalte (hypoglykemie) of een versnelde ademhaling (hyperventilatie).

Somatoforme vertigo:

Dit is een vorm van duizeligheid waarbij geen lichamelijke ziekte kan worden vastgesteld. Naast de duizeligheid melden de getroffenen meestal ook allerlei andere klachten, zoals kortademigheid of voortdurende vermoeidheid. In de meeste gevallen is een psychologische verandering bij de getroffen persoon de oorzaak van de symptomen. Depressie of angststoornissen bijvoorbeeld kunnen deze symptomen veroorzaken zonder dat de betrokkene de geestesziekte zelfs herkent. Het is ook zeer typerend dat de getroffenen een aantal artsen bezoeken zonder ooit echt succes bij de behandeling te hebben.

Phobische duizeligheid:

Dit is de meest voorkomende somatoforme duizeligheidstoornis. Vooral mensen tussen de 30 en 50 jaar hebben last van fobische duizeligheid. Patiënten melden ernstige wankel duizeligheid, onvastheid bij het lopen en staan, voelen zich vaak duizelig en hebben een voortdurende angst om te vallen. De duizeligheidaanvallen worden vooral uitgelokt door psychische belasting en stress, waarbij zelfs lopen op bruggen of traplopen oorzakelijke situaties kunnen zijn.

Om de duizeligheid op te helderen, kan het soms nodig zijn om door verschillende specialisten te worden onderzocht, omdat verschillende organen en dus specialismen verantwoordelijk zijn voor de symptomen. Het onderzoek kan het best worden uitgevoerd in gespecialiseerde centra of in poliklinieken voor duizeligheid. Als de symptomen zeer ernstig zijn, kan opname in het ziekenhuis nodig zijn.

Een belangrijke rol bij de opheldering van vertigo wordt gespeeld door het gesprek met de patiënt. Vaak kan een nauwkeurige ondervraging van de symptomen en het verloop van de ziekte leiden tot een voorlopige diagnose. Dit wordt meestal gevolgd door een lichamelijk onderzoek en een ECG om andere lichamelijke oorzaken uit te sluiten.

Verder zal worden gekeken naar specifieke neurologische symptomen:

• Nystagmus: dit zijn onwillekeurige, schokkerige, ritmische oogbewegingen die, onder normale omstandigheden, dienen om voorwerpen automatisch scherp op het netvlies te houden, zelfs wanneer het hoofd wordt bewogen. Bij mensen die aan vertigo lijden, kan nystagmus vaak zelfs in rust worden waargenomen met behulp van de zogenaamde Frenzel-bril. Bovendien kan nystagmus worden uitgelokt door calorische stimulatie of door herhaald draaien op een draaistoel.
• Balanstests: Met behulp van een groot aantal tests kan worden nagegaan of het evenwichtssysteem goed functioneert.
• Coördinatietest: Bij de vinger-neus-test bijvoorbeeld moet de patiënt met gesloten ogen de wijsvinger in een grote boog naar het puntje van de neus bewegen. Indien bij dit onderzoek veranderingen worden vastgesteld, kunnen aanvullende onderzoeksmethoden worden toegepast. Bijvoorbeeld een gehoortest (audiometrie), beeldvormende procedures zoals CT of MRI kunnen worden gebruikt om de duizeligheid op te helderen. In sommige gevallen kan ook een onderzoek met een echo-apparaat of een EEG (elektro-encefalogram) nuttig blijken.

Duizeligheid kan een levensbedreigende last worden, omdat gevolgen zoals het risico om te vallen of psychologische gevolgen mogelijk zijn. Als de episoden van duizeligheid zich herhalen, is een bezoek aan een specialist belangrijk om onderliggende ziekten zoals een slaapaanval of verschillende tumoren te kunnen uitsluiten. Een bezoek aan de dokter is vooral aan te bevelen als de duizeligheid gepaard gaat met ernstige hoofdpijn of coördinatieproblemen of als de duizeligheid langere tijd aanhoudt.

Afhankelijk van de oorzaak kan de duizeligheid dan worden behandeld. Afhankelijk van het soort aanval (acuut of chronisch) en de aanwezigheid van begeleidende symptomen zoals een verminderd gezichtsvermogen, worden verschillende therapieën aangeboden om duizeligheid te behandelen (fysieke of psychosomatische maatregelen).

Medicijnen:

Antivertiginosa worden gebruikt om de symptomen van duizeligheid te verbeteren (niet de onderliggende ziekte). Deze worden vooral gebruikt bij acute en ernstige duizeligheid. Voor acute aanvallen en reisziekte kunnen ook antihistaminica worden gebruikt. In de aanvalsvrije periode kan betahistine (bevordert de doorbloeding van het binnenoor en de hersenen) worden gebruikt bij de ziekte van Menière (d.w.z. ziekte van het binnenoor) om de frequentie en de ernst van de aanvallen positief te beïnvloeden. De medicijnen die voor duizeligheidaanvallen worden voorgeschreven, variëren afhankelijk van het soort aanval of begeleidende symptomen zoals misselijkheid en braken.

Lichamelijke oefening:

Aangezien lichaamsbeweging over het algemeen een positief effect kan hebben op duizeligheid, kunnen ook fysiotherapeutische behandelingen worden toegepast. Hierbij wordt het evenwichtsorgaan belast door bepaalde bewegingen te maken die bij de betrokkene loopinstabiliteit veroorzaken, waardoor de natuurlijke corrigerende bewegingen worden gestimuleerd. Fysieke oefeningen zoals positietraining of de Epley of Sémont release manoeuvre worden in therapie gebruikt om de genezingstijd te versnellen, vooral voor permanente vertigo en benigne positie vertigo. Bij de bevrijdingsmanoeuvre worden de otoconia (d.w.z. "stenen" in het vestibulaire orgaan die voor evenwicht zorgen) die de draaiduizeligheid veroorzaken, teruggebracht naar hun plaats van oorsprong.

Psychotherapie:

Psychotherapeutische methoden zoals gedragstherapie kunnen worden gebruikt voor psychologisch geïnduceerde vertigo. In ernstige gevallen kunnen geneesmiddelen worden gebruikt als ondersteunende behandeling.

Chirurgie:

Alleen in bijzonder ernstige gevallen, zoals bij Meniere-patiënten met sterk repetitieve duizeligheid of duizeligheid die gedurende een zeer lange periode optreedt met aanzienlijk beperkte hoorfuncties, kunnen artsen een operatie overwegen. In dit geval wordt het aangetaste evenwichtsorgaan buiten werking gesteld, bijvoorbeeld door het inspuiten van medicatie (bv. gentamicine). Tegenwoordig zijn dergelijke behandelingen echter meer dan eens een uitzondering.