Borderline

Borderline persoonlijkheidsstoornis (BPD) is een van de "emotioneel instabiele persoonlijkheidsstoornissen" die vaak in de adolescentie of jong-volwassenheid kunnen voorkomen. Deskundigen schatten dat ongeveer 6 % van de jongeren of 1 à 2 % van de totale bevolking in Duitsland aan een borderline persoonlijkheidsstoornis lijdt.

In het verleden werd aangenomen dat jonge vrouwen vaker getroffen werden door een borderline persoonlijkheidsstoornis. Volgens de laatste studies mag echter worden aangenomen dat de verdeling tussen mannen en vrouwen tamelijk evenwichtig is. Ongeveer 70 % van de patiënten die in therapie zijn, zijn vrouwen - mannelijke patiënten zijn wellicht meer geneigd tot geweld, en daarom komen zij volgens studies vaker voor in instellingen voor jeugdstrafrecht dan in therapeutische instellingen.

Borderline-patiënten lijden meestal aan hevige stemmingswisselingen en emotionele stormen. Om even aan deze spanning te ontsnappen, vertonen veel lijders vormen van zelfvernietiging, zoals zelfbeschadiging, drugsgebruik, eetstoornissen of het beoefenen van risicovolle sporten. Bij veel patiënten kan ook een sterke zelfhaat worden waargenomen, waarbij het eigen lichaam een afgewezen object wordt.

Omdat de intensiteit van deze emoties soms zeer sterk kan zijn, verliezen veel lijders het gevoel voor hun eigen lichaam door naast zichzelf te gaan staan en de werkelijkheid niet meer waar te nemen. Deze toestand wordt door dokters "dissociatie" genoemd.

Borderline-patiënten lijden er ook onder dat ze hun eigen impulsen niet kunnen beheersen. Zelfs kleine dingen kunnen hen van streek maken. Dit is vooral het geval wanneer hun wordt verhinderd hun impulsen uit te voeren. Dit gedrag kan hen gemakkelijk in conflict brengen met hun omgeving en hun medemensen. Zij kunnen een onstabiel zelfbeeld hebben dat gemakkelijk kan wankelen. Daarom kan het voor hen steeds moeilijker worden om doelen na te streven, omdat hun plannen sneller kunnen veranderen.

Mensen of omstandigheden kunnen op het ene moment geïdealiseerd zijn en bij een kleine teleurstelling sterk gedevalueerd. Veel lijders kunnen moeite hebben met het voltooien van een beroepsopleiding.

Gemiddeld vermindert de ernst van de stoornis tegen de leeftijd van veertig jaar en neemt de intensiteit van de emotionele stormen af. Borderline komt meestal voor in combinatie met andere ziekten. Zo lijden veel patiënten in zekere mate ook aan depressie, paniekstoornissen, posttraumatische stressstoornis en alcoholisme.

Creativiteit in praktijk brengen:

Omdat borderline persoonlijkheden een intens gevoelsleven hebben, kunnen ze dat soms creatief toepassen. Daarom kunnen zij ook getalenteerde musici, acteurs of schilders zijn.

De oorzaken van borderline persoonlijkheidsstoornis zijn nog grotendeels onopgehelderd. Er wordt echter aangenomen dat een samenspel van genetische aanleg, biologische factoren en ongunstige ervaringen de stoornis kan uitlokken.

Trauma kan aanzienlijk bijdragen tot de ontwikkeling van borderline persoonlijkheidsstoornis. Zo zou 65% van de getroffenen seksueel misbruik in de kindertijd hebben meegemaakt, met name binnen het gezin. Volgens analyses is 60 % in aanraking gekomen met fysiek geweld.

Ook geestelijke mishandeling kan het risico verhogen. Volgens de gegevens heeft 40 % van de getroffenen tijdens hun jeugd te maken gehad met een gebrek aan genegenheid in gezinsrelaties of in contact gekomen met onvoorspelbare verzorgers. Vroegtijdige scheidingservaringen in de vorm van echtscheiding of overlijden van een ouder kunnen het risico ook vergroten. In het algemeen kan worden aangenomen dat psychische problemen in het gezin, zoals alcoholmisbruik, depressie of schizofrenie, het risico op een persoonlijkheidsstoornis vergroten.

Toch is de familie niet altijd de trigger voor een borderline persoonlijkheidsstoornis. Sommige persoonlijkheidsstoornissen ontwikkelen zich zelfs zonder schrijnende ervaringen binnen het gezin.

Recent onderzoek toont aan dat de communicatie tussen bepaalde hersencentra die verantwoordelijk zijn voor emotionele verwerking, verstoord is bij mensen die lijden aan borderline. Dit kan de reden zijn waarom gevoelens door borderlinepatiënten veel intenser worden waargenomen dan door niet-aangedane mensen. Het is echter niet duidelijk of deze neiging al vanaf de geboorte aanwezig is of alleen ontstaat als gevolg van traumatische ervaringen.

Typische symptomen zijn:

• Impulsieve gedragspatronen, zoals frequente driftbuien of agressieve uitbarstingen.
• Ernstige stemmingswisselingen
• Onstabiele interpersoonlijke relaties die toch intens kunnen zijn
• Zelfbeschadiging en zelfmoordpogingen
• Identiteitscrises, veranderlijke levensplannen
• Sommige lijders hebben het gevoel tijdelijk buiten hun eigen lichaam te zijn (depersonaliseringservaringen)
• Andere zelfbeschadigende gedragspatronen zoals eetstoornissen, promiscuïteit, of drugsgebruik

Om een betrouwbare diagnose te kunnen stellen, is het van essentieel belang een gedetailleerde anamnese af te nemen. Dit moet de volgende vragen omvatten:

• Kwamen de symptomen al naar voren in de kindertijd of adolescentie.
• Zijn de symptomen kenmerkend voor de persoon in kwestie (bijvoorbeeld agressief gedrag tegenover zowel de moeder als medeleerlingen).
• Komen deze symptomen voor in verschillende levenssituaties.
• Wordt het niveau van onrust als zeer hoog ervaren.

De anamnese omvat ook een ondervraging van de referentiepersonen en hier vooral van de ouders. Om de diagnose borderline te kunnen stellen, moeten andere psychische stoornissen met soortgelijke symptomen, zoals schizofrenie of sociale gedragsstoornis, worden uitgesloten.

Persoonlijkheidsstoornissen worden gekenmerkt door een duidelijke afwijking van cultureel verwachte en aanvaarde normen op ten minste twee van de volgende gebieden:

• Cognitie: de omgeving en de persoonlijke omgeving worden door de getroffenen verschillend geïnterpreteerd.
• Affectiviteit: hun emoties zijn vaak uitbundig en intenser. Dit leidt vaak tot ongepaste reacties.
• Impulscontrole: Getroffen mensen hebben moeite om hun impulsen onder controle te houden, waardoor ze de drang kunnen hebben om behoeften onmiddellijk te bevredigen.
• Relaties: Ze ontwikkelen vaak een verstoorde relatie met hun medemensen.

De arts of therapeut zal ook vragen stellen over typische symptomen van borderline persoonlijkheidsstoornis, zoals gecompliceerde relaties, levenscrises, agressie en zelfbeschadiging.

Voor een diagnose borderline moeten ten minste twee van de volgende kenmerken van toepassing zijn (volgens ICD 10):

• De neiging om te handelen zonder rekening te houden met de gevolgen en onverwacht (gebrek aan impulscontrole).
• Neiging tot ruzie en conflicten met anderen, vooral wanneer impulsen onderdrukt of afgeweerd worden
• neiging tot driftbuien of geweld met verlies van controle over explosief gedrag
• Problemen met het voltooien van een actie als het niet onmiddellijk wordt beloond
• Humeurige stemmingswisselingen en emotionele toestanden (affect instabiliteit).

Bovendien moet aan één van de typische kenmerken zijn voldaan om de diagnose borderline-stoornis te kunnen stellen:

• Onrust en onzekerheid over zelfbeeld, doelen en voorkeuren.
• De neiging om een onstabiele maar intense relatie aan te gaan die kan uitmonden in een emotionele crisis.
• Intensieve inspanningen om achterlating te voorkomen
• Zelfbeschadiging, zelfmoord bedreigingen en pogingen
• Constant gevoel van leegte

De therapie van borderline patiënten was lange tijd problematisch. Dit kwam omdat borderline-persoonlijkheden de neiging hebben andere mensen, met inbegrip van de therapeut of de arts, eerst te idealiseren en hen dan plotseling te devalueren bij de geringste teleurstelling. Dit resulteert in een frequente verandering van therapeut.

Intussen is er echter grote vooruitgang geboekt in de borderline-therapie. Als patiënten in een acute toestand verkeren met zelfverwondend gedrag of suïcidale gedachten, is een verblijf in een kliniek onvermijdelijk. Anders is ambulante zorg ook mogelijk.

Dialectische Gedragstherapie (DBT):

Deze therapie is terug te voeren op de Amerikaanse Marsha Linehan, die de Dialectical Behavioural Therapy (DBT) ontwikkelde, speciaal toegesneden op Borderline. Deze therapie wordt beschouwd als een speciale vorm van cognitieve gedragstherapie.

De eerste fase van de therapie is gericht op het stabiliseren van de patiënt. De nadruk ligt op strategieën die voorkomen dat de patiënt zelfbeschadigend gedrag gaat vertonen en de therapie voortijdig wordt afgebroken. In groepstherapie gaat het er dan om nieuwe manieren van gedrag en denken aan te leren:

• Verbetering van de perceptie van zichzelf en andere mensen.
• Omgaan met crises en zelfbeheersing worden geoefend
• Sterk zwart-wit denken wordt geminimaliseerd
• Stressbeheersing en het beheersen van de eigen emoties zijn aangeleerd

De tweede fase van de therapie richt zich op de stressvolle levensgebeurtenissen. Hier worden de traumatische gebeurtenissen niet herbeleefd en verwerkt zoals in een psychoanalytisch gebaseerde therapie, maar moeten deze ervaringen eerder aanvaard worden als deel van het persoonlijke, maar afgesloten verleden.

In de derde therapiefase moet het geleerde in het dagelijks leven worden toegepast, moet het gevoel van eigenwaarde worden vergroot en moeten persoonlijke levensdoelen worden gesteld en in daden worden omgezet.

Psychodynamisch-conflict georiënteerde psychotherapie:

Psychodynamische therapiemethoden bieden naast gedragstherapie nog een andere mogelijkheid voor borderline-patiënten. De doeltreffendheid is bewezen door studies die echter alleen betrekking hebben op volwassen patiënten. Deze vorm van therapie vindt zijn oorsprong in de psychoanalyse, vandaar dat de nadruk hier ligt op inzicht in verband met de opgedane ervaringen en de huidige problemen in relatie tot relaties en gedrag. Het doel is een psychologische herwaardering van de traumatische ervaringen.

Bij deze vorm van therapie wordt vooral de nadruk gelegd op de volgende punten:

• Omgaan met trauma
• Versterking of opbouw van het zelfbeeld van de getroffene
• Het verminderen van problemen in het vermogen om te relateren
• Het minimaliseren van zwart-wit denken
• Het vermogen om de eigen gevoelens en impulsen te controleren (affectregulatie)

Medicatie therapie:

Om sterke emotionele uitbarstingen te reguleren, krijgen veel borderline patiënten medicatie. Tot deze groep patiënten behoren mensen met zeer ernstige angsten, depressies of mensen die hun impulsen niet kunnen beheersen of bijzonder agressief zijn tegen hun medemensen of tegen zichzelf.

Gezinstherapie:

Deze therapie is vooral belangrijk wanneer de betrokkene nog in de puberteit is. Het maakt het voor de nabestaanden gemakkelijker om met de getroffene om te gaan. Bovendien is de betrokkenheid van de familie een essentiële voorwaarde voor de getroffen persoon om schadelijke denk- en gedragspatronen te veranderen.

Als de oorsprong van de persoonlijkheidsstoornis in het gezin ligt, is gezinstherapie zelfs onvermijdelijk. Dit is ook het geval als er pathologische relatiepatronen in het gezin zijn.

Lange tijd werden borderline-patiënten niet als behandelbare gevallen beschouwd. Inmiddels is deze opvatting niet meer actueel, omdat er therapieën zijn ontwikkeld die specifiek op borderline zijn toegesneden.

Volgens een Amerikaans onderzoek leed na twee jaar nog slechts 65% van de onderzochte personen aan de gebruikelijke diagnostische criteria voor borderline (DSM-IV). Vier jaar later daalde dit aantal tot 32 % en na nog eens tien jaar tot 12 %. Het recidivepercentage werd vastgesteld op ongeveer 6 % en wordt als uiterst laag beschouwd.

Deze gegevens moeten echter met de nodige voorzichtigheid worden bekeken, want men kan niet van genezing uitgaan als alleen niet meer aan de criteria voor borderline wordt voldaan. Problemen met emotionele controle en moeilijkheden met sociale integratie kunnen blijven bestaan. De kans op genezing wordt kleiner als de getroffen persoon ook aan drugs- of alcoholmisbruik lijdt. Dit wordt op de voet gevolgd door patiënten die een posttraumatische stressstoornis hebben of die als kind seksueel zijn misbruikt. Het zelfmoordpercentage onder borderline patiënten wordt geschat op 5-10%.

Deskundigen zijn nog steeds van mening dat de zorg voor borderlinepatiënten ontoereikend is. Dit geldt vooral voor ambulante zorg. De reden hiervoor is een gebrek aan opgeleide vakmensen en de niet-gegarandeerde financiering door de ziektekostenverzekering (in Oostenrijk) als de behandeling langer dan een jaar duurt.